Ігнат Крывіч — былы камандзір партызанскага атрада.
Ганна — яго жонка.
Іван — Ігнатаў сын, старшыня райвыканкома.
Арына — яго жонка, урач.
Фёдар Максімавіч — сакратар абкома.
Сямёнаў — намеснік міністра.
Ніканаў — прадстаўнік міністэрства.
Хазяінаў — генеральны дырэктар.
Шашаль — яго памочнік.
Траян — старшыня гарвыканкома.
Мухіна — акадэмік.
Балоцін — інжынер-геолаг.
Калун-Каралевіч — таварыш па праверцы.
Прасторны сялянскі дом. Чырванню адлівае бярвенне сцен. Усё тут устойлівае, трывалае, старамоднае. Каля левай сцяны даваенная канапа з круглымі падлакотнікамі, але з яркай сучаснай абшыўкай. Над канапай гіравы гадзіннік з боем і невялікае люстра. З аднаго боку ад яго ў рамачцы павялічаны фотаздымак дзвюх дзяўчынак гадоў па чатырнаццаць, з другога — у такой жа рамачцы фотаздымак трох маладых сялянак. Сцяна справа завешана рамачкамі з адзіночнымі і групавымі фотаздымкамі чырвонаармейцаў і камандзіраў, хлопцаў і мужчын у партызанскай вопратцы, жанчын, дзяўчат, падлеткаў. Некалькі рамачак без фотаздымкаў, але з надпісамі прозвішчаў па белым полі. Усярэдзіне гэтай галерэі два плакаты: «Родина-мать зовет!» і «Смерць нямецкім акупантам!» Сцяна, што насупраць, завешана шырмай у рамонкі. Каля сцен моцныя зэдлікі, шырокая лава.
Уваходзіць Арына. У руках паднос з гранёнымі чаркамі-паўшклянкамі. Адсунуўшы крыху шырму і заслаўшы белым абрусам доўгі дашчаны стол, яна расстаўляе чаркі па яго краях. Час ад часу ўдушліва кашляе. На вуліцы чуваць шум машыны. Арына зацягвае за сабой шырму. Уваходзіць усхваляваны Іван. Шпурнуўшы на канапу папку з паперамі, спрабуе прыкурыць цыгарэту, але запалкі ламаюцца ў дрыготкіх пальцах. Арына з-за шырмы неўзаметку назірае за ім.
Арына. Зноў нешта здарылася? (Выходзіць з-за шырмы.)
Іван (амаль крычыць). Здарылася?! Не, гэта не здарылася! Гэта ўсё па сістэме!..
Арына (зусім спакойна). Ну, а шумець навошта?..
Іван. Шумець?! Тут завыць можна! Заскуголіць!..
Арына (праз усмешку). Злоўжыванні ўладаю — былі, п’янства — было, у браканьерстве абвінавачваўся… Што на гэты раз?
Іван (з бездапаможнай усмешкай). «Сожительствую» з сакратаркай…
Арына. А бог цябе ведае. Сівізна ў галаву — д’ябал у рабро.
Іван (зноў злуе). Бог яго ведае?! Вось па гэтай самай схеме ўсе правяральшчыкі і пацеюць… Можна ашалець, з глузду з’ехаць — шостая камісія за чатыры месяцы! І хоць бы хто-небудзь спачатку следства правёў, а потым ужо абвінавачаннямі кідаўся!.. Дзе ўжо нам такая раскоша?! І што дзіўна, я, старшыня райвыканкома, народны дэпутат, скручваюся перад правяральшчыкам, як трус перад удавам, пачынаю абвяргаць лухту сабачую і даказваю, што не вярблюд, не ліхадзей, не п’яніца. А цяпер вось яшчэ і бабнік…
Арына (садзіцца побач з Іванам). Супакойся, бабнік. (Прыгладжвае яму ўскудлачаныя валасы, пакашлівае.)
Іван (крыху супакоіўшыся). А можа, на самай справе ў разгул ударыцца і па бабах матануць?.. Хоць раз апраўдаць давер добразычліўцаў.
Арына. Паспрабуй, толькі, баюся, не атрымаецца ў цябе гэты нумар.
Іван (задзірыста). А чаму гэта ў мяне не атрымаецца? У іншых жа атрымоўваецца, і на здароўе…
Арына. Заматаны ты, Ванечка, больш, чым трэба для дзела. А таму вельмі будзе своечасова і карысна матануць табе не па бабах, а ў чарговы адпачынак, і лепш, калі ўсёй сямейкай, ды ў круіз «вакол Еўропы»… далей ад сакратаркі.
Іван. У круіз сямейка паедзе без мяне.
Арына (насцярожана). Як без цябе?..
Іван. А раптам пацвердзіцца, што бабнік? А там Еўропа…
Арына. Няхай не хвалююцца, я папільную цябе ў Еўропе.
Іван. Між іншым, кніга мая таксама знята з плана… на ўсякі выпадак, а з фільма выстрыжаны кадры з маёй фізіяноміяй…
Арына. Сапраўды, змяя кусае не для сытасці…
Іван. А самае жахлівае, што я, здаецца, зрабіў сёння адкрыццё…
Арына. Чым жа табе яшчэ займацца, як не адкрыццямі…
Іван (устае з канапы, усхвалявана ходзіць). Разумееш, Арынка, ананімшчыкі і правяральшчыкі сыплюцца на маю грэшную галаву амаль адначасова з тым, як толькі я пачынаю актыўна абараняцца ці напорыста наступаць на паважанага сваячка.
Арына (здзіўлена). Ты хочаш сказаць?..
Іван. Я пакуль маўчу, а факты гавораць…
Арына. Нам яшчэ не хапала западозрыць у подласці блізкіх людзей! Ці, можа, ты не разумееш, што прызначэнне ананімных даносаў ва ўсе часы было ў тым, каб выклікаць падазронасць і сеяць варожасць? І, між іншым, не толькі і не столькі сярод сваякоў.
Іван. Я ж нутром чую!..
Арына. У гэтай справе нутро — дарадчык ненадзейны. І божа цябе барані апусціцца да ўзроўню прыватнага дэтэктыва! (Надрыўна кашляе і задыхаецца.)
Іван мітусіцца па хаце. Арына просіць вады. Іван выбягае і вяртаецца са шклянкай.
Іван (дапамагаючы Арыне легчы на канапу). Арыначка, любая, ну што ты?! Ну што ты?! Вазьмі вады! Выпі яшчэ! Яшчэ глыток… Ну вось… А зараз уздыхні. Глыбей, глыбей уздыхні… Малайчына. Вось бачыш… Ты прыляж… прыляж…
Арына (аслабеўшы). Дзякую, Ваня… І не палохайся так, зараз усё пройдзе. Усё пройдзе, Ваня. (Надоўга заціхае.)
Іван. Біць цябе некаму. Доктар, называецца — так запусціць прастуду… Другіх ускладненнямі палохаеце, а самі…
Арына. Ужо лепш. (Пераадолеўшы слабасць.) Усё добра… А калі шчыра, то ўсё вельмі дрэнна, Ванечка! (Спрабуе сесці. Іван дапамагае ёй.) Усё вельмі дрэнна, родны ты мой. (Бязгучна плача.)
Іван (перапалохана). Што дрэнна?! Чаму дрэнна?! Ты ж ніколі не хварэла, не скардзілася. Ну, а грып — у каго яго не было?..
Арына. Няма на каго скардзіцца — сама вінаватая.
Іван. У чым вінаватая?! Перад кім вінаватая?! (Злуецца.) Ты можаш сказаць толкам?
Арына. Калі я паставіла свой рабочы стол у рэагентным цэху, многія смяяліся. А ўсё аказалася зусім не смешным…
Іван (нецярпліва). Што не смешна?!
Арына. Я не магла зразумець, чаму ў такім цёплым цэху столькі прастудных захворванняў: ангіны, катары, бранхіты…
Іван. І ты сядзела ў цэху і прастуджвалася разам з усімі?..
Арына. Я не толькі сядзела. Я працавала разам з усімі. Спрабавала і без маскі, і без спецвопраткі, як многія. Праўда, усе па шэсць гадзін, а я на свае паўтары стаўкі.
Іван. Нічога не разумею…
Арына. Мне трэба была і працягласць часу, і большая канцэнтрацыя. Я не верыла ў прастуду як прычыну захворвання.
Іван (зразумеўшы). Ты ў сваім розуме?!
Арына. Я правяла мой эксперымент пры добрым розуме, але ў экстрэмальных умовах. Не ўяўляла толькі такіх сумных вынікаў.
Іван (устрывожана). Якіх яшчэ вынікаў?..
Арына (не слухае). А калі зразумела, што асцерагацца позна ўжо, то і не стала гэтага рабіць.
Іван. Чаго асцерагацца?!
Арына (не слухае). Захворванні не ад прастуды. Прычына аказалася ў рэагентах і ў парушэнні тэхнікі бяспекі. Мне «пашанцавала»: спачатку выйшла са строю некалькі матораў выцяжной сістэмы. Потым іх замянілі іншымі і нікому не сказалі, што яны слабасільныя. З цэха не выдалялася і паловы таго, што павінна было выдаляцца. (Удушша не дае ёй дагаварыць.)
Іван (у адчаі). Ты забіла сябе!
Арына. У медыкаў гэта называецца інакш. Потым я не думала… Замеры паветра рабіла наша Вольга. Я не ўяўляла, што яна можа пайсці на фальсіфікацыю. А пра маторы проста не ведала…
Іван (крычыць). Не думала! Не ўяўляла! Не ведала!.. Ты ж дарослы чалавек, урач!..
Арына. Не трэба крычаць.
Іван (не слухае). А што ж мне цяпер яшчэ рабіць?!
Арына. Кожны павінен рабіць сваю справу, і рабіць яе добра. Я сваю зрабіла…
Іван. Ты зрабіла глупства! Глупства! Глупства!
Арына. Не трэба так, Ваня. Я памятаю, як на выпускным вечары пасля прыняцця клятвы Гіпакрата ты сказаў: як было б хораша, калі б такія клятвы прымалі не толькі медыкі, але і настаўнікі, і юрысты, і вучоныя… (Памаўчаўшы.) Калі б яе яшчэ прыняў наш сваяк са сваімі памагатымі… Ва ўмовах безадказнасці адказных я павінна была…
Іван (перапыняе). Ты нікому нічога не павінна! (Крычыць.) Мы нічога ні ў кога не пазычалі!
Арына. Без мяне, Ваня, табе не даказаць. І калі б ты раптам сказаў, што не павінен ваяваць з тым, з чым ваюеш насуперак усім даносам, я перастала б паважаць цябе. (Мякка і сардэчна.) Перастала б, а я люблю цябе, Ваня. Я ўсіх вас люблю без памяці. І ты сыночкам нашым круіз не зрывай. Лепш, калі яны далей будуць… Мы з табою ўдваіх пагаруем, а яны… яны пасля ўжо…
Іван (у роспачы). Што ты нарабіла, Арыначка?!
Арына. Не панікуй. Можа, яшчэ ўсё абыдзецца… Мы з табой народ цягавіты. Выкарабкаемся. А мае аргументы табе спатрэбяцца.
Іван. А калі не абыдзецца?!
Арына. Тады аргументы стануць яшчэ больш пераканальнымі.
Уваходзіць Ганна. У яе руках талерка з маленькімі кавалачкамі чорнага хлеба.
Ганна. Што гэта вы нахохліліся? Няйнакш пасварыліся?.. (Адсоўвае шырму, раскладвае кавалачкі хлеба побач з чаркамі.)
Іван (здзіўлена). Што вы там калдуеце?..
Ганна. Памінкі ў нас сёння, Ваня…
Іван (разгублена). Якія яшчэ памінкі?..
Ганна. Па ўбіенных воінах, сынок, і душах нявінна загубленых.
Іван (амаль прастагнаў). Забыў?!
Ганна. Бачу, што не ўспомніў…
Іван (у роспачы). З-за гнюснага пра святое забыў…
Ганна. Я падказаць хацела, а бацька кажа: калі сам не ўспомніць, то і не трэба. А стол папрасіў дома зрабіць. Так што мыйся беленька, госці блізенька.
Іван (паказвае на стол). А чаму дома, а не каля магілы, як заўсёды?
Ганна. Да магілы цяпер і не даехаць, і не дайсці. На верталёце хіба…
Іван (здзіўлена). Як гэта не дайсці?..
Ганна (загадкава). Добрым пуцём, сынок, бог правіць, а ліхім чорт…
Уваходзіць Хазяінаў.
Лёгкі, зяцёк, на паміне, лёгкі. (Зацягвае шырму.)
Хазяінаў. Вітаю вас сардэчна, дарагія сваякі-родзічы, а ў першых страках любую цешчу. (Абдымае і цалуе Ганну, аддае ёй каробку цукерак.)
Ганна (прымае тон зяця). А мой жа ты свой, ды не родненькі…
Хазяінаў. За грыбочкі дзякую. Пойдуць для самых дарагіх гасцей. (Цалуе Арыне руку, перадае кветкі.) Вось каго вітаў бы хоць сем разоў на дзень. Усё цвіцеш, Арыначка, усё харашэеш (на Івана) гэтаму біруку на радасць, а чужым мужыкам на загубу. Не быў бы ў сваяцтве, злоўжыў бы службовым становішчам — не ўтрымаўся. (Падае руку Івану.) Трымай на дружбу. І чарвякоў капай. У пятніцу нанач едзем. Месца знаю…
