Зязюля Пётр Іванавіч — старшыня калгаса.
Валянціна — яго пляменніца, эканаміст.
Бондар Фёдар Лукіч — парторг.
Новікава Алена Мікалаеўна — першы сакратар райкома партыі.
Муж Новікавай.
Ляшчук Сяргей Міхайлавіч — начальнік абласнога сельгасупраўлення.
Вераб’ёў Павел Паўлавіч — загадчык сельгасаддзела райкома.
Таіса Цімафееўна — урач.
Харытончык Харытон Васільевіч — яе муж.
Кацярына — даярка.
Таня — яе дачка.
Антонавіч — бацька Кацярыны.
Міхась — галоўны інжынер.
Рыгор — рахункавод.
Карпук.
Члены бюро райкома.
Сельскія жыхары.
Кабінет першага сакратара райкома партыі. Бюро праходзіць бурна. Раздражнёныя галасы. Стук алоўка па графіне.
Новікава (мілавідная строгая жанчына гадоў пад сорак). Таварышы! Ідзе пасяджэнне бюро райкома. Пётр Іванавіч, калі будзеце ўсіх перапыняць, да ночы не разыдземся.
Вераб’ёў (бледны хударлявы мужчына). Парушэнні, злоўжыванні… Партызаншчына ў горшым сэнсе гэтага слова!.. Так кіраваць гаспадаркай, таварыш Зязюля, нельга. (Кіўнуў на пухлую папку з паперамі.) Камісія пераканаўча гэта даказала.
Зязюля (гадоў пяцідзесяці, з абветраным тварам, насупіўся, засоп, маленькія вочкі пабялелі). Так — нельга! А як можна?! Як вы? Чаму ў нас у раёне кожная ўборка — чарговы штурм! А не штодзённая работа?.. Самі не ўмееце кіраваць, таварыш Вераб’ёў! Больш таго — перашкаджаеце кіраўнікам гаспадарак!
Члены бюро сядзяць, нізка апусціўшы галовы ад няёмкасці.
Сівы. Раней, пасля такіх слоў, выкладвалі партбілет.
Зязюля (агрызнуўся). А ты мне яго даваў?!
Мужчына ў акулярах. Алена Мікалаеўна! Калі тут… Як ён людзьмі кіруе?
Вераб’ёў. Як кіруе — сказана ў гэтых пісьмах. (Кіўнуў на папку.)
Новікава (раптам). Ці не адкласці бюро?
Ляшчук (дзелавіты, спартыўны, гадоў пад сорак). Няма калі адкладваць! Вобласць зацікаўлена як мага хутчэй… Калі ў пятніцу не аддадзім дакументы на будаўніцтва, год страцім!
Новікава (цярпліва). Пётр Іванавіч, давайце спакойна. Вы самі заказалі праект комплексу.
Зязюля (уздыхнуў). Мы прасілі меншы. Нам рэкамендавалі гэты. Згадзіліся. А калі пералічылі…
Мужчына ў акулярах (абурана). Дзіцячы сад!
Вераб’ёў. Санаторый у калгасе! Ён вельмі вам патрэбны?
Зязюля. Здароўе народа — вышэй за ўсё.
Вераб’ёў. Не дасць ён здароўя — саматужніцтва! Раёну давялі такі план па малаку!.. А ён задумаў — басейн на 50 метраў! Палац з зімнім садам!.. Ці не занадта рана?
Зязюля. Нашы хочуць жыць, як у горадзе.
Вераб’ёў. Паказуха! Колькі сродкаў — на вецер!
Мужчына ў скураным пінжаку. Толькі за тое, што адмовіўся выручыць суседзяў і здаць дадаткова пяцьдзесят тон збожжа…
Зязюля (абурыўся). У мяне што — бразільскі клімат, іншае сонца?! Няхай працуюць!
Сусед. Як ты мог прадаць цялушак у чужую вобласць, калі так маюць патрэбу суседзі? Ты патрыёт ці не?
Зязюля. А хто мне дасць навейшае абсталяванне для кармацэха — ты, суседзі?!
Мужчына ў акулярах. Дзіўна! З такой псіхалогіяй — і столькі гадоў на чале калектыву…
Ляшчук. Як старшыня камісіі павінен сказаць наступнае. Нездаровае становішча ў Галынцы — не выпадковасць. Гэта вынік недальнабачнай палітыкі старшыні. Усе мы добра памятаем партыйныя дакументы аб развіцці асабістых гаспадарак. Але ўзмацняючы вось гэтак, без меры, уласніка, Зязюля падрывае грамадскую вытворчасць. Іншая псіхалогія! Слаба прымацаваны провад на ферме — ну і няхай, калгаснае. Каровы аб’ядаюцца канюшынай — не маё… Калі Зязюля і надалей будзе кіраваць калгасам, ён яго разваліць!
Сівы. Здаецца, у вас няма вышэйшай адукацыі?
Зязюля (выцягнуў губы). Дваццаць тры гады гэта нікога не бянтэжыла!
Сівы. Але раней не ставіліся і такія задачы.
Новікава. Пётр Іванавіч, будзеце будаваць? Не? Значыць, семдзесят восем тысяч за праект…
Зязюля (пачухаў дрэнна паголены падбародак). Спішам.
Сівы. Вядома, кішэня ж не свая…
Зязюля. Лепш спісаць гэтыя тысячы, чым… Мала навокал помнікаў безгаспадарчасці?
Мужчына ў міліцэйскім кіцелі (усміхнуўся). А можа, ён мае рацыю?
Вераб’ёў. А хто будзе выконваць Харчовую праграму? Ваша міліцыя?
Новікава. Пётр Іванавіч, вырашаецца ваш лёс. Хочаце што-небудзь дадаць?
Зязюля (пакруціў кудлатай галавой). Не.
Новікава (абвяла ўсіх вачыма, памаўчала). Прапануецца наступнае рашэнне. За зніжэнне надояў малака, за адмову ад будаўніцтва заказанага комплексу, за супрацьпастаўленне ўласных гаспадарак вытворчасці, за сістэматычнае невыкананне ўказанняў райкома партыі старшыні калгаса «Сцяг» Зязюлю Пятру Іванавічу аб’явіць строгую вымову з занясеннем ва ўліковую картку. Рэкамендаваць сходу калгаснікаў вызваліць яго… ад пасады старшыні калгаса.
Мужчына ў міліцэйскім кіцелі. Ці не занадта? Пленум запатрабаваў уважлівых адносін…
Вераб’ёў. На гэтым жа Пленуме гаварылася: трэба рашуча мяняць кіраўнікоў, якія не адпавядаюць пастаўленым задачам!
Зязюля (нечакана, дзелавіта). З абкомам узгоднена?
Ляшчук. Зразумела.
Зязюля (задаволена кіўнуў, раптам). Футбол — у колькі?!
Сусед незадаволена цмокнуў языком.
Новікава. Няма іншых прапаноў? Тады галасуем…
Утульная гарадская кватэра. Абстаўлена з густам. Прыглушанае няяркае святло, музыка. Тэлефон. З суседняга пакоя ў халаце выходзіць маладая прыгожая жанчына — Таіса.
Таіса. Слухаю! А! Зразумела. Засумаваў? (Жартаўліва.) Але, таварышы, пры чым жа тут я? (Смяецца.) Не ведаю, не ведаю. (Ажывілася.) Пераехаць назусім? О-ля-ля! Таварышы, гэта немагчыма, зусім выключана… (Рассмяялася.)
За акном шум аўтамашыны.
(Паглядзела ў акно, са злосцю.) Я пазваню пазней. Не, не, я сама.
Паклала трубку. Званок у дзверы. Наспех паправіўшы валасы, пайшла адчыняць. Уваходзіць Зязюля.
Зязюля (працягвае кветкі). Ну, добры дзень, доктар!
Таіса (памарудзіўшы, прытулілася да яго). З днём нараджэння, мілы!
Зязюля. Ты адна?
Таіса. Праходзь. Рэгіна ў школе. Семінар, нарада?
Зязюля. Да чаго ж ты прыгожая!
Таіса. Дай руку і заплюшчы вочы… Так… (Надзявае бранзалет.)
Зязюля. Магнітны? Ух ты! (Пацалаваў яе ў шчаку.) Маланку не прыцягне?
Таіса (з націскам). Табе дапаможа.
Зязюля. Дзякую. Як я засумаваў!
Таіса (накрывае стол). Сёння яшчэ адзін юбілей — год і шэсць месяцаў! (Налівае віно, чокаюцца, п’юць.)
Зязюля (незадаволена). Лічыш? У чалавека падскочыў ціск, прыходзіць да ўрача і… вось, юбілей… З ціскам лепш не стала…
Таіса. Хіба?
Зязюля. Але з’явіліся прыемныя станоўчыя эмоцыі. Так запісала ў гісторыю хваробы?
Таіса. Даслоўна!
Зязюля. Не кватэрка — аазіс! Тут я проста ажываю!
Таіса. Хоць бы раз зрабіў падарунак — нікуды не спяшаўся!
Зязюля. Ты небяспечная жанчына — чытаеш чужыя думкі! Сёння не спяшаюся.
Таіса. Што-небудзь здарылася?
Зязюля. Вырашыў жыць, як усе.
Таіса. Чаму раптам? Еш!
Зязюля. Хадзі да мяне…
Таіса (уздыхнула). Бягом, бягом… Паміж нарадамі ў сельгастэхніцы і семінарамі па аграхіміі… (Паслухмяна падышла, села побач.) Мой старшыня… Ад адной сустрэчы да другой — тыдні, а то і месяц… Толькі я магла так. Іншая даўно б…
Зязюля (лёгенька пацалаваў). Доктар, а чаму б нам не махнуць на поўдзень? Мора, сонца… Бархатны сезон… Хачу зрабіць для цябе такі круіз!..
Таіса. Нешта ты ўзвінчаны. Дай руку, памераю ціск…
Зязюля. Потым.
Таіса (усміхнулася). Я ведаю, што потым будзе ніжэйшы…
Зязюля (абдымаючы). Што б я рабіў без цябе… (Памаўчаў.) Анекдот!.. Якую ж хохму я хацеў… Ах, так! Мяне вызвалілі. Сёння, на бюро.
Таіса. Ну і жартачкі ў вас, боцман!
Зязюля. Гэта праўда, Тася.
Таіса (расплюшчыла вочы, працверазела). Сам папрасіў?
Зязюля. Ды не — з трэскам!
Таіса. За падзеж кароў?
Зязюля. Каровы — апошняя кропля. Успомнілі ўсе грахі. У чым быў вінаваты, у чым не быў… Як ваўка аблажылі!..
Таіса (пяшчотна правяла пальцамі па яго скронях, пацалавала). Чаму яны не зрабілі гэта раней? Столькі часу страціла… Каго замест цябе?
Зязюля (усміхнуўся, не адразу). Не здагадаешся… Твайго мужа.
Таіса. Харытона?! Сапраўды — свет цесны. Табе — іншую гаспадарку?
Зязюля. Наўрад ці.
Таіса. Чым думаеш заняцца?
Зязюля. Кахаць цябе, нікуды не спяшацца. (Пацягнуўся да яе.)
Таіса (адхілілася). Для мужчын гэта галоўнае?
Зязюля. Вось табе і на! Таіса, я чакаў, пакуль падрасце сын, дачку хацеў выдаць… Давай здзівім свет — пажэнімся. Я застаюся ў цябе.
Таіса. Ха! Калі стаў беспрацоўным… Мілы, ты мне патрэбен на кані!
Зязюля. Шкада, коней перавялі.
Таіса. Распачынаць важданіну з разводам… Ці не з’ездзіць табе ў ЦК?
Зязюля. За іншага — мог бы.
Таіса. Калі памёр адзін з каралёў, на яго грудзях выявілі наколку: «Далоў караля!..» Ты даўно хацеў вызваліцца.
Зязюля. Я?!
Таіса. Падсвядома. Хіба ж не? Ну што ж, няма ліха без дабра. Як гаварыў Чапай — напляваць і забыць. Паслухай, як завуць твайго прыяцеля? (Накінула халат, ходзіць.)
Зязюля. Якога?
Таіса. З Ленінграда. Памятаеш, ты вазіў нас у паляўнічы домік…
Зязюля. А, Фёдар, сябар дзяцінства.
Таіса. Што ён табе прапанаваў? Падсобную гаспадарку?
Зязюля. Ды ну, гэта жарт.
Таіса. Настойліва ён гэта рабіў! Звані.
Зязюля. Навошта?
Таіса. Што табе тут свеціць? А колькі нерваў, знявагі!.. Ну?
Зязюля. Хочаш жыць пад Ленінградам?
Таіса. Гэта табе трэба паехаць!
Зязюля (дастае запісную кніжку, шукае нумар, набірае па аўтамату). Алё. Сельскае прывітанне генеральнаму дырэктару! Нарада? Фёдар, два словы. Ты мне жартам прапанаваў падсобную гаспадарку. А калі б я… жартуючы, згадзіўся? Нічога асаблівага — абрыдла! Неспакой падабаецца толькі паэтам. Колькі? (Паморшчыўся.) Сыдзе. І трохпакаёвую кватэру. Добра, няхай не адразу. Так! Месца для ўрача-тэрапеўта… Дамовіліся. (Паклаў трубку.)
Таіса. Наперадзе ў цябе — новае жыццё. Васьмігадзінны рабочы дзень, тэатр, кнігі…
Зязюля. Столькі гадоў аддаў калгасу!
Таіса. Праз год, другі, калі гаспадарка пакоціцца ўніз, яны зразумеюць, каго страцілі! Што з табой?
Зязюля. Нічога.
Таіса. Забудзь, выкінь з галавы! Пачні жыць, як людзі!
Зязюля. Так, так.
Таіса (налівае віно ў бакалы). Чын-чын, дырэктар!
Зязюля. Так.
П’юць.
Таіса. А ведаеш, сёння я хацела з табой развітацца. Назаўсёды.
Зязюля. Лепшага моманту не будзе.
Таіса. Не злуй! Калі звольнішся са старшыняў — што нам перашкодзіць быць разам? Такіх мужыкоў — пашукаць!
Зязюля. Калі пачыналі, кожную карову ведаў пайменна.
Таіса. Час пажыць і для сябе.
Зязюля. На першую зарплату купіў веласіпед. І па фермах. Раніцай даваў заданне — увечары правяраў…
Таіса. Забудзь!
Зязюля. А калі не было чым карміць цялушак…
Таіса. Спыніся!
Зязюля. Добра, паспрабую. (Заціснуў галаву рукамі, застагнаў.)
Таіса (пільна глядзіць, пасля працяглага маўчання). Нікуды табе ад гэтага не ўцячы. Ленінград — гэта не выйсце.
Зязюля. Што?
Таіса (узяла яго за руку, паслухала пульс). Ніжні ціск мог быць меншы.
Зязюля. Так? Тады ідзі да мяне…
Таіса (хмурна адхілілася). Калі сход?
Зязюля. Гэтымі днямі.
Таіса. Калгаснікі цябе адпусцяць?
Зязюля. Куды яны дзенуцца?
Таіса. Ведаеш, чаму я пайшла ад Харытона?
Зязюля (расчаравана). Не з-за мяне?
Таіса. Не ўмееце за сябе пастаяць!
Зязюля. Не шумі. Я зараз пайду.
Таіса. Я буду з табой. Але ты не павінен здавацца!
Зязюля. Няхай маладыя.
Таіса. Стары?! Французскія вучоныя лічаць, што малады ўзрост — да 45, сталы — да 59, пажылы — да 75, а стары — за 75…
Зязюля. Пакуль малады — махнём на поўдзень! Ляжыш на цёплай хвалі…
Таіса. Поўдзень табе нічога не дасць. Трэба змяніць сітуацыю.
Зязюля. Хочаш на другое месца?
Таіса. На тое ж самае.
Зязюля (усміхнуўся). Пасля бюро? Вазьміся за гэтую справу, доктар, — мыш’як, стрыхнін… Што там яшчэ?
Таіса. Вазьмуся.
Зязюля. Ну-ну! Дай Божа нашаму цяляці ды воўка спаймаці. (Пайшоў.)
Таіса. Ты куды?
Зязюля. Здаваць справы твайму мужу.
Таіса тужліва глядзіць услед. Кінула бакал на падлогу.
Вёска. Раніца. Да Зязюлі, накульгваючы, падышоў хударлявы мужчына гадоў пад шэсцьдзесят, Бондар. Паздароўкаліся.
Зязюля. Як быццам дажджу не будзе. Што сумны, камісар? Вясёлыя людзі менш хварэюць і даўжэй жывуць.
Бондар. Як яны маглі?
Зязюля. Ведаеш?
Бондар. Вераб’ёў званіў — рыхтуй сход…
Зязюля. Ты тут ні пры чым. За ўсё адкажу сам.
Бондар. Хіба я пра гэта? Не маглі без парторга! Парушэнне!
Зязюля. Паеду — і ўсё забудзецца.
Бондар (дастаў люльку, але не закурыў). Што ж ты — людзей пакінеш?
Зязюля. А што прапануеш — брыгадзірам?
Бондар. Трэба штосьці рабіць.
Зязюля. Яшчэ адзін! Статут партыі ведаеш?
Бондар. Ляшчук — яшчэ не партыя.
Зязюля. Крыўдна — столькі гадоў, а ні храна не паспеў!
Бондар. Гэта ты не паспеў? Давай рыхтавацца да сходу. Лічбы, факты… Людзі выступяць…
Зязюля. Безнадзейная рэч. Лукіч, на сваё месца я прапаную… цябе.
Бондар. Блёкату наеўся?
Зязюля. На два-тры гады патрэбен свой чалавек! Інакш — усё замарозяць!
Бондар. А пратэз мой чым заменіш?
Да іх падыходзяць на лятучку галоўныя спецыялісты. Вітаюцца. У дыспетчарскай па тэлефоне гаворыць пажылая жанчына ў вялікай хустцы.
Жанчына. Алё! Алё! Галя, гэта ты? Прыязджайце з Віктарам! У нас тут такое… Дом прададзім, парсючка заколем, а карову адзін пытаўся. Дачушка, потым растлумачу… Парфяновічы таксама збіраюцца…
Зязюля (падышоў, выхапіў трубку). Нічога не здарылася! Можаце не прыязджаць! (Паклаў трубку.)
Жанчына (загаласіла). Авой, людцы, што ж гэта будзе!..
Зязюля. Бабы, вы што — звар’яцелі?! Хочаце зрабіць з мяне пасмешышча? Спыніць паніку!
Жанчына. Іванавіч, памятаем мы ранейшых старшыняў!
Зязюля. Калі тое было! Горш не будзе. Тое, што расказваюць пра новага…
Жанчына (уздыхнула). Абяцанка — цацанка, а дурню радасць…
Зязюля. У Мексіцы хаваюць чалавека весела. У Японіі паведамляюць аб няшчасці з усмешкай. І толькі ў маёй Галынцы… Так, здымаюць. Ну і што? Каровы перастануць даваць малако? Куры — несці яйкі? Натуральны працэс — мяняюць кіраўніка.
Мужчына. Калі б — натуральны…
Зязюля. Галоўныя спецыялісты сабраліся? Паслязаўтра пачынаем уборку бульбы. Усе службы гатовы? Галоўны інжынер, абмалюй момант.
Міхась (малады энергічны мужчына, час ад часу пяшчотна пазіраючы на дзяўчыну, раскрыў блакнот). Тры капалкі не зможам выцягнуць у поле. Стаяць трактары. Далі б запчасткі, самі б зрабілі. І машын не стае на вываз. Хоць бы дзесятак, па два рэйсы…
