Усевалад Нястайка. Тарэадоры з Васюкоўкі: Аповесць аб прыгодах двух сяброў. [Для мал. шк. узросту]/[Пераклад з укр. мовы В. Коўтун; Маст. А. П. Ксянзоў].— Мн.: Юнацтва, 1986.— 255 с., іл.
— От злыбеда, авантурыст смаркаты! Ванька-а! Вылазь зараз жа! Бо такога дам кухталя — тыдзень будзеш чухацца! Вылазь, чуеш!
Мы ляжым у густым бур'яне за клуняй, уткнуўшыся ў зямлю насамі, і не дыхаем.
— Вылазь, антыхрыст, бо горш будзе! Ты ж мяне знаеш!
— Знаю, знаю, — ледзь чутна ўздыхае мой сябар і нарэшце асмельваецца падаць голас.
— Дзеду, — жаласна адклікаецца ён.
— Давай-давай!
— Дзеду, — яшчэ жаласлівей паўтарае мой сябар, — вы адыдзіцеся за хату, мы вылезем. Бо ж будзеце біцца.
— Яны мне яшчэ ўмовы ставяць, падшыванцы! Ану, вылазьце!
— Ды мы ж не хацелі. Мы ж хацелі метро. Такое, як у Кіеве.
— Я вам дам мятра! Я вам такога мятра дам, што...
— Мы ж не ведалі. Мы зараз усё закідаем — нічога й відна не будзе. Адыдзіцеся, дзеду.
Доўга яшчэ ідуць перагаворы. Нарэшце дзед у апошні раз вылаяўся, закашляўся, плюнуў і пасунуўся за хату.
Мы вылазім з бур'яну.
Каля хлява нас сустракае гугнявым рохканнем пяціпудовая свіння Манюня, брыдкая і плямістая, як геаграфічная карта.
— У-у, скацініна! Каб ты...
Гэта праз яе мы ўскочылі ў нерат. У нас была цудоўная, высакародная ідэя — правесці пад свінарнікам метро. Гэта павінна было стаць сюрпрызам. Першая лінія метро ў Васюкоўцы! Станцыя «Клуня» — станцыя «Крывая груша». Тры капейкі ў адзін канец. Сваякі — бясплатна. З настаўніцы арыфметыкі — пяць капеек.
Мы ўжо дакапаліся амаль што да палавіны свінарніка, і раптам — непрадбачаная катастрофа — праклятая свіння Манюня правалілася ў наша метро.
Праваліцца яна змагла, а вось вылезці — дзуські! І падняла такі лямант, што прычоўгаў дзед. Ну і...
Горка ўздыхаючы, мы засыпаем метро. Раз-пораз зладзейкавата азіраемся — ці не застане нас знянацку дзед, каб накруціць вушы. Хаця ён і абяцаў не чапаць, пакуль не закончым, але хто яго ведае... Вы б пачулі, як ён лаяўся, калі выцягваў свінню. Ох і лаяўся! І дзе ён толькі такіх слоў набраўся!
Аднак дзеда не відаць. І пакуль мы працуем (а справа ідзе марудна і доўга), я пазнаёмлю вас з маім сябрам.
Вы, канечне, ведаеце, што ёсць такі востраў — Ява. У Індыйскім акіяне. І тое, што Ява, Суматра, Барнео, Цэлебес — Вялікія Зондскія астравы.
Ну, дык Ява — гэта не востраў. Ява — гэта мой найлепшы таварыш і напарнік. Ява Рэнь.
Мабыць, вас здзівіла, што ж гэта за імя такое — Ява? Гэта ён сам сябе так назваў, калі яму было толькі паўтара года. Ці гэта яно, пісклянё малое, хацела сказаць: «Я — Ваня», а выйшла «Ява», ці гэта «Іван» так прагучала (бо на самой справе яго завуць Іванам), але прычапілася тое «Ява» да яго, як ваўчок да сабачага хваста. Нават міліцыянер таварыш Валігура, які жыве ў нашай вёсцы, так яго заве.
У іх наогул уся сям'я цікавая.
Бацька на скрыпцы іграе. Карова — Кантрыбуцыяй завецца. А дзед (вы ўжо з ім пазнаёміліся) — заўзяты паляўнічы, на паляванні, калі страляе, левае вока анучкай завязвае. Бо ў яго левае вока без правага не прыжмурваецца. Як левае прыжмурыць — дык і правае заплюшчваецца. Але б'е дзед Варава з той анучкай на воку, ох як цаляе!
Гарадскія паляўнічыя, якія на «Волгах» з Кіева прыязджаюць, толькі ахаюць.
«Вы, дзядуля, абсалютны чэмпіён», — кажуць.
У гонар старога Рэня нават возера каля нашай вёскі людзі Рэневым назвалі.
А маці Явы — дэпутат райсавета, звеннявая кукурузаводаў.
Неяк Ява пасварыўся з Ярынкай, меншай сястрычкай, і пры ўсіх плескачоў ёй надаваў. Дык яна, замест таго каб заплакаць, раптам як закрычыць:
— Апазогыў! — Яна літару «р» не вымаўляе. — Маму-дэпутата на ўсю вёску апозогыў! Загаза чогтавая!
Такога гвалту нарабіла — Ява не ведаў, куды й вочы падзець. Стаяў чырвоны як рак, а потым як даў лататы — толькі пяткі замільгалі.
Але такое толькі раз было. А наогул, характар у Явы ого-го! Сталь, а не характар. Такі сярод мільёна толькі адзін і знойдзецца.
Ява сам гаварыў:
— Мы з табой, Паўлуша, хлопцы будзь здароў. Точна-точна, без хлусні, мы хлопцы з фантазіяй. Скажы?
— З фантазіяй, — падтакваў я.
— Ты чуў, як дзед Салівон учора каля сельмага казаў: «Вунь, кажа, Ява і Паўлуша пайшлі. Вось хлопцы! Арлы! Сокалы! Гангстэры, а не хлопцы! Няма на іх пугі!»
— Чуў. Точна.
— Трэба, каб усе так пра нас казалі. Трэба, каб слава пра нас грымела на ўсю Васюкоўку, як радыё на Першае мая.
— Трэба, — згаджаўся я.
І Ява ўвесь час прыдумляў розныя штукі дзеля нашай славы.
Неяк мы з ім злавілі ў лесе савяня і выпусцілі ў клубе пад час лекцыі на тэму: «Выхаванне дзяцей у сям'і». Лектар зваліўся з трыбуны і выліў сабе на галаву графін з вадою.
А старыя дзедавы споднікі на тэлевізійную антэну над клубам, думаеце, хто павесіў? Мы, вядома.
А вось неяк улетку Ява сказаў:
— Давай арганізуем бой быкоў!
— Га? — не адразу змікіціў я.
— Ты помніш, як мы ў клубе замежнае кіно бачылі — «Тарэадор»?
— Ага... Ну дык што?
— Памятаеш, на арэне раз'ятраны бык, а тут дзядзька ў капелюшы і з кінжалам перад ім танцуе.
— Так-так-так...
— А потым — рраз! Бык — брык! І воплескі.
— Ага. Здорава... Але ж гэта забіваць патрэбна. Хто ж нам дазволіць забіваць жывёліну?
— Цьфу, дурны! Забіваць! Гэта табе што — мясанарыхтоўка, ці што. Гэта ж відовішча. На стадыёне. Як на футболе. Галоўнае — прыгожа махаць чырвоным плашчом і спрытна выкручвацца, каб рогам не зачапіла. Ты ж бачыў. Тарэадоры — гэта самыя смелыя героі і спрытнюгі. Галоўнае тут — трэніроўка і спрыт. Разумееш? Упершыню ў гісторыі Васюкоўкі — бой быкоў. Тарэадор Іван Рэнь і тарэадор Павел Заўгародны. Госці з'язджаюцца з усёй краіны. Трансляцыя па радыё і тэлебачанні. Нават у Жмерынцы будзе відаць.
Я ўсміхнуўся. Гэта здорава! Па радыё, па тэлебачанні і наогул...
Мы прымасціліся зручней і пачалі абмяркоўваць падрабязнасці. Перш-наперш — бык. Кандыдатура калгаснага бугая Пецькі была адхілена адразу. Гэта такая страхалюдзіна, што яго нават сам заатэхнік Іван Свірыдавіч баіцца. Вочы, як трактарныя фары. Зямлю грабе нагамі, як экскаватар.
Гэтым летам адзін дачнік ледзь не памёр з перапуду. Ляжаў на выгане голы-голенечкі — загараў. Галава пад парасончыкам, усё астатняе на сонцы. І раптам — Пецька. Дачнік як ірвануў. Бугай следам. Дачнік тоўсты. Бачыць — не ўцячэ. А тут тэлеграфны слуп на дарозе. Як той дачнік на той слуп уздзёрся — дагэтуль невядома. Але факт — паўдня загараў на ізалятарах, аж пакуль не пад'ехаў камбайнер Мікіта і не зняў яго. Дачнік штаны нацягнуў і адразу на станцыю — дахаты ехаць.
Не, няхай з бугаём Пецькам нашы ворагі б'юцца.
Другой кандыдатурай быў стары казёл. Гэта я яго кандыдатуру вылучыў, каб адпомсціць. Дужа ненавісным быў для мяне казёл, бо з'еў маю сарочку, калі я купаўся.
Але Ява мяне не падтрымаў.
— Не, — сказаў ён. — Казёл залішне балбатлівы. Увесь час мекекеча. Мы і воплескаў не пачуем. Мы ж гаворым пра бой быкоў, а не казлоў. Трэба, каб было нешта бычынае, каровінае нешта — вялікае і крутарогае.
— Каровінае? — кажу. — Слухай, дык, можа, узяць проста карову? Бо, акрамя Пецькі, сапраўдных быкоў у нас няма, а кароў колькі хочаш. І наогул, нідзе не гаворана, што абавязкова патрэбны бык.
Ява задумаўся.
— Хто яго ведае, можа, і так.
— Тады, — кажу, — лепшай кандыдатуры за вашу Кантрыбуцыю і не прыдумаеш.
— А чаму Кантрыбуцыя? Чаму не ваша Манька?
— Таму, што ў нашай Манькі цялё і адзін рог зламаны. Ты хочаш, каб з нас смяяліся? Тарэадоры з аднарогай кароваю! Карыкатура. Такога яшчэ ніколі ў свеце не было.
— Можна, вядома, і Кантрыбуцыю. Але яна трохі псіхічная.
— Што значыць «псіхічная»? Прызнайся лепей, што ты проста мамы баішся.
— Я — баюся? Вось зараз як дам табе ў вуха, то пабачыш, як баюся. Ану, забяры свае словы назад!
— Я забіраю, але ты ўсё роўна баішся.
— Баюся?
— Баішся...
— Баюся?
— Баішся...
Я ўхапіў яго за вуха і ў той жа момант цюкнуў кулаком у жывот. Мы пакаціліся па траве на дарогу. Усё бруднае, што валялася на дарозе, начаплялася да нашых штаноў і сарочак.
Першы апамятаўся я.
— Пачакай, — кажу, — годзе! А то замест бою быкоў у нас выйшаў бой цельпукоў.
— Гэта ты вінаваты. Ну, добра, няхай Кантрыбуцыя. Заўтра пагонім пасвіць і паспрабуем. А то твая Манька і сапраўды для тэлевізара не падыходзіць. Яшчэ людзі падумаюць, што гэта не карова, а сабака.
Мне ўжо надакучыла біцца, і я зрабіў выгляд, нібы не зразумеў, як страшна ён абразіў нашу Маньку.
Назаўтра раніцай мы сустрэліся па дарозе на выган. Я гнаў Маньку, Ява — Кантрыбуцыю. Каровы валакліся, легкадумна матляючы хвастамі, і не падазравалі, які сёння гістарычны дзень.
На галаве ў Явы быў дамскі капялюшык, што застаўся нам у спадчыну ад нейкай дачніцы, якая адпачывала ў нас пазалетась. Капялюшык быў завялікім для Явы і насоўваўся на вочы. Каб хоць што-небудзь бачыць і не ўпасці, Ява вымушаны быў увесь час падкідаць галавой, папраўляючы яго. Здавалася, што Ява некаму кланяецца.
У мяне пад пахай быў кілімок. О, гэта быў знакаміты кілімок. Ён вісеў над маім ложкам. Кілімок быў чырвоны, і на ім было вышыта трое смешных шчанючкоў, якія сядзелі, прытуліўшыся адзін да аднаго галовамі. Гэта былі Цюця, Гава і Рэва, пра якіх мне калісьці маці расказвала розныя байкі, аж пакуль я не засынаў. Апошнія два гады, калі я падрос ужо, кілімок ляжаў у скрыні, і цяпер ад Цюці, Гавы і Рэвы дужа патыхала нафталінам.
