Анатоль Казлоў
Горад у нябёсах (учора, сёння і заўтра)
Аповесць
У падземным пераходзе пад горадам, як заўсёды, як штодня, задужа людна. Размаіты натоўп плыве, перакочваецца, паспяшае, штурхаючы цябе ў розныя бакі. Не бачыцца спланаванага і мэтаскіраванага руху, як раніцай і вечарам, калі людская бальшыня спяшаецца на працу з ранішнім прыцемкам, а дамоў вяртаецца пад шэрым покрывам вечара. Пакуль жа яшчэ не вечар і ўжо не ранне. Сярэдзіна дня. Шоргат ног па бетоннай падлозе зліваецца ў агульны і звыклы гул-пераліў і, надзіва, не цісне на вушы. Кожны з захінутых у зімовую апратку сам па сабе і сам у сабе. Адасоблены, схаваны ў нябачную нікому іншаму ракавіну-абалонку. Але так заўсёды было, ёсць і будзе. І ніякага дзіва ў гэтым не знойдзеш, бо кожны ў сваім Сусвеце. Так, у сваім. І вось гэтае маладзенькае і хісткае, быццам лазінка, дзяўчо з ярка намаляванымі вуснамі... Здаецца, што прашмыгнула побач малпачка. Бяскрыўдная, але з позіркам у нікуды. Маладзенькая і абыякавая. Яе ўжо захліснулі спіны натоўпу ды ўцягнулі ў дзвярны праём метро, але пад белавата-шэрай столлю падземнага пераходу зачапіўшыся за шурпатасці пабелкі, завіс ейны клопат-турбота: «Ну чаму, чаму я зноў адна? Няўжо Элька лепшая? Яна ж брыдотная рапуха! А мо ў Цімохі вырваўся вонкі прынцып навізны? Жаданне спазнаць іншае, ці лепш сказаць — іншую. Элька і Цімоха — парадокс, абракадабра і не больш. Я ж гэта ведаю. Кляты прынцып навізны... »
Дзяўчо даўно ў вагоне цягніка. Метро яе праглынула, а клопат-турбота вісіць пад столлю падземнага перахода. Нібы лядзяш пад страхой. На чыю галаву ён зваліцца, каму цюкне па цемечку? Пакуль невядома. Усё ў руках яго вялікасці — выпадку. Ці, калі гаварыць больш глыбакадумна і шматзначна — лёсу. «Эх, лёс ты мой, лёс, які д’ябал цябе сюды занёс?» — выпырхнула пытанне з макаўкі вунь таго дваццацігадовага бэйбуса ў скураной прыталенай куртцы і мысастых чаравіках. Па вачах — правінцыял, па выразе твару — нахаба і шукальнік дармовага шчасця. Цяпер і ягонае пытане пра лёс вісіць чарговым ледзяшом пад столлю. Хоць якая там столь, ды і не падземны пераход гэта. Не верыце? Тады прыгледзьцеся! Усе мы ў пячоры, а над галовамі — тысячы, мільёны завіслых ледзяшоў-сталактытаў з жаданняў, клопатаў, расчараванняў... Як пільна ні ўглядайцеся, а не заўважыце тут зіхатлівых сусолак з кахання і радасці. Таму што хто імі валодае, той моцна трымае ў сабе. Восьтак. З-за гэтага і столь у пячоры падземнага перахода абвешана, як спічастымі іголкамі вожык — разбітымі надзеямі, спаганеным шчасцем, збалелымі думкамі і вечнай адзінотай чалавецтва. Не больш і не менш...
Антак сядзіць на кукішках, прытуліўшыся спінай да стылай сцяны. Людскі рух — нібы вадзяная плынь, што натыкнулася на валун паўз бераг ракі, абмінае хлоп¬ца, цясніцца ў гарлавіне перахода, абрульвае яго і праз метр-паўтара зноў разліваецца нястрымнай плынню.
Антак выхоплівае позіркам з натоўпу выпадковых людзей: няважна — дзяўчына гэта ці хлопец, жанчына ў гадах або абглыданы жыццём дзядок, школьнік-смаркач ці ўкормлены бізнесовец з жыватом-ночвамі, — і ловіць вачамі іх змучаныя думкі-перажыванні, невырашальныя, як ім здаецца, клопаты, што сыходзяць з постацяў фіялетавымі струменямі свячэння і, быццам кажаны, лепяцца да столі перахода. Такая гульня забаўляе хлопца і цешыць ягонае самалюбства. Як жа, ніхто нічога не бачыць, а ён сузірае дзейства чалавечых душ, варыва думак, кіпень бясконцых турбот. Там, пад столлю, над галовамі ўсіх яны кішаць, як прыгрэтыя сонцам мурашы, — усе разам, але ў той жа час кожны паасобку.
«Ага, вось дама з Амстэрдама. Няшчасная, за плячыма столькі пражытага, а яна ўсё аніяк не сальецца ў цэласнасць, бо гаворыць і піша адно (пісьменніца), а робіць зусім адваротнае. Ёй зайздросціць нават двухаблічны Янус. Куды яму цягацца з нашай дамай, бо Янус — бяззубае дзіцё ў параўнанні з ёю. Колькі паннай лёсаў зламана, раструшчана? Вунь яны ценямі валакуцца за ёю, як вечны неаперабельны хвост. І з кожным жа годам ён даўжэе, расце, выцягваецца... Няшчасная дама з Амстэрдама! Відаць, з-за гэтага табе так цяжка ісці? Кожны крок вымагае высілкаў, не спатыкніся ж, мілая».
А там, на вуліцы, завея. Усяго праз дваццаць дзве прыступкі — зіма. Зледзянелы вецер снегам пудрыць шчокі і агнём апякае нос і вушы. Мароз, не баючыся пальчатак, абцугамі хапае за кончыкі пальцаў. Пад нізкім небам нават угнуліся высачэзныя камяніцы, ссутуліліся меншыя дамы. Хістаюць здранцвелым голым голлем ліпы і каштаны. Толькі адным машынам усё абыякава. Для іх што завея, што залева — аднолькава. Жалеза ж не плоць чалавечая. Праўдзівая банальнасць.
Згаладала-састылыя галубы і галубкі пахаваліся ў зацішку пад’ездаў з расхлябанымі дзвярыма, за бляшанымі сметніцамі і пластыкавымі сценамі кіёскаў, на гарышчах старых, пабудаваных у сярэдзіне мінулага стагоддзя, хацін-баракаў, якія засталіся яшчэ ў горадзе і заціснуты ў квадраты новымі ярка размаляванымі гмахамі.
Шкада галубоў і яшчэ бяздомных сабак, якіх не паспелі адлавіць і змярцвіць адпаведныя службы. Галубы і сабакі не спускаюцца ў падземны пераход. Баяцца, ці мо, як і Антак Перуновіч, бачаць шэра-белую столь з мурашыстай плоймай чалавечых думак-расчараванняў, ледзяшоў-сталактытаў брыдкіх і нізкіх жаданняў. Галубам і сабакам боязна ад іх, Антаку ж — не. Бо ён — чалавек, адзін з мільёнаў двухногіх гаманлівых істот з незлічонымі хаценнямі. Для іх заўсёды і ўсяго мала... Ім кожную хвіліну трэба... Галубы ж і сабакі здаволеныя крошкамі хлеба і аб’едзенай косткай з баршчу. На тое яны птушкі і жывёлы, каб шчаслівіцца малым і тысячагоддзямі радавацца сонцу, кожнаму пражытаму дню, нават завеістай зіме. Яны — неад’емная частка прыроды, яе сарцавіна, аснова і апірышча. Кожная птушка, яшчарка, мятлік...
Антак не адводзіць позірку ад бруднай падлогі перахода ў размаітых мокрых узорах расталага снегу. Няспынны шоргат людскіх ног у мадэльных ботах і боціках, навюткіх і стаптаных чаравіках. Яму ўжо ўстыла ўглядацца ў столь, бо фізічна адчувае цяжар, што навісае над яго галавой. І хочацца выбрацца адсюль на волю дня без асвятляльных лямп, але палохае завіруха. Ён жа не сабака ці голуб і нават не варона, якія прымаюць усё належным чынам, а зацывілізаваны чалавек, што ўмее бачыць нябачнае і чуць тое, што прамінае вушы астатніх.
