Антон АЛЕШКА
АРЛЯНЯ
Два гады я не быў дома.
У пачатку ліпеня высадзіўся на маленькай станцыі і, нікога знаёмага не знайшоўшы на пероне, з маленькім чамаданам і плашчом на руцэ вышаў у гарадок. Ужо было за поўдзень. Каля нафтасклада стаялі грузавыя машыны. Выпадкова каля аднае я ўбачыў знаёмага хлапца. Калісьці з ім вучыўся разам у школе. Ён нікуды далей не прабаваў паступіць, ажаніўся і жыў у суседнім пасёлку. Потым стаў старшынёю калгаса і, хоць малады, справу паставіў у гаспадарцы як належыць.
Я падышоў да яго і няўпэўнена запытаўся:
— Здаецца, Гайковіч?..
Ён мяне пазнаў і запрасіў з ім пад’ехаць.
— Ад мяне да твайго калгаса — як на гумнішча выйсці. Вось... — паціраў ён запэцканыя ў мазуту рукі.— Змітрок, аўтолу яшчэ набяры і хутка паедзем. А ты дзе зараз мераеш прасторы? — пытаўся ён у мяне.
Я ў некалькіх словах сказаў свайму быўшаму аднакласніку, дзе быў, што бачыў.
Той чалавек, якому ён даручыў атрымаць аўтол, хутка выскачыў з-за бочак з вядром у руцэ.
— Атрымаў...
Шофер завёў машыну. Мы селі ў шоферскую кабіну. Было цеснавата, але нічога...
Ляцелі ўзбоч шасэ кілометравыя слупы. Мінулі прысады дзвёх вёсак і мякка гойдалі на шырокай, добра дагледжанай дарозе. Час прайшоў неўзаметку. Мы спыніліся каля хаты Гайковіча.
— У хату зойдзем... 3 дарогі не пашкодзіць перакусіць...
Адгаворкі не памаглі, і я мусіў зайсці. Хутка пачуўся піск сала на скаварадзе і клапатлівыя крокі яго жонкі на кухні.
Сам Гайковіч вышаў. Я сядзеў у чыстай палавіне, блукаў поглядам па ўсім, што тут было. Чыстая палавіна сапраўды была чыстай, а ад яе дзверы вялі яшчэ ў якуюсьці баковачку. Усё было прыбрана і дагледжана. На гаршках вазонаў была каляровая папера, над вокнамі звісала бялюткае павуцінне цюлю.
Не паспеў я аглядзецца, як з’явіўся гаспадар і загадаў падаваць на стол. Рухавая жанчына паставіла талеркі і толькі, калі муж настаяў, вышла з кухні.
— Мне то і некалі... Работа ёсць,— сказала яна.
За падол спадніцы хіліўся чарнявы хлапчук, увесь у бацьку. Глядзеў на мяне маленькімі быстрымі вочкамі, цёр кулачком нос.
— Мой патомак,— хваліўся гаспадар.
— Усяго адзін?
— У самога ні аднаго мусіць, а ў мяне хочаш, каб дзесятак быў.
Пасмяяліся. Калі жонка вышла, Гайковіч пахваліўся сынам:
— Такі жвавы! На язык лёгкі...
Я пытаўся аб знаемых з яго калгаса: адны служылі ў арміі, другія вучыліся і зараз былі дома на канікулах, а рэшта —хто дзе.
Успомнілі школьныя годы. Успомнілі некаторых настаўнікаў і, падзякаваўшы за ўсё, я вышаў з хаты.
Гаспадар крыху правёў і мы развіталіся за гумнамі. Уперадзе ляжаў кусок шэрае дарогі, а далей сенажаць.
Ішоў я дамоў не спяшаючыся, папоўнены невыразным спакоем, абводзіў поглядам знаёмыя палеткі, паплавы.
Тут прайшло маё дзяцінства, тут і юнацтва знаходзіла прылажэнне ўсім здольнасцям, якімі я быў надзелен ад прыроды.
Як усё родна!
Адно скажу: зараз здавалася ўсё чамусьці мініяцюрным, ва ўсякім разе —маючым меншыя памеры, чым я сабе ўяўляў.
Магчыма, так было таму, што я меў прафесію, якая прывучала ўсё зямное бачыць у зменшаным выглядзе.
Любуючыся наваколлем, прышоў дамоў.
У варотах пад когі кінуўся клубком лахматы сабака і, адскочыўшы пад хлеў, ярасна залемантаваў. 3 сянец выглянула мама. Яна з хвіліну ўзіралася, потым вышла насустрач.
Да захаду сонца сядзелі мы з ёю ў садзе. Яна расказвала навіны. Потым з работы прышоў брат і мы пайшлі ў хату.
Дзён тры я сядзеў дома. Рэдка выходзіў на вуліцу. Цікавасць дому была вычарпана і аднойчы я пайшоў на сяло. Каля магазіна пагутарыў з калгаснікамі і рушыў у школу.
Перад маім ад’ездам у школе працавалі тры настаўнікі. 3 адным я вёў дружбу. Школа стаяла ў вялікім садзе і насустрач мне трапілася жанчына.
Я запытаўся.
Яна адказала, што мой таварыш паехаў на вучобу, а цяпер у школе застаўся на перыяд рамонту адзін Ласевіч. Я спыніўся ў роздуме: ісці ці не?
Рабіць было нечага. На мае крокі з настаўніцкай выглянуў узлахмачаны Ласевіч. Твар поўны, прадаўгаваты, з непрыемнай чырванню. Яго колер напамінаў брушка камара, калі той добра нап’ецца крыві.
Ласевіч здзівіўся майму з’яўленню і яўна ўвесь час стараўся дагадзіць.
Мы курылі. Я сказаў, што прабыў два дні і мне ўжо дома не ўсядзець, ахвота куды-небудзь пайсці і заняцца работай.
Ласевіч нахмурана паглядзеў, нейк лісліва ўсміхнуўся.
— Мы тут абвыклі і хоць бы што. Нікуды не цягне. Паедзем 140 на канферэнцыю ў горад і то адчуваеш сябе як у гасцях. Як бы ні было, а я абжыўся.
Яму я не супярэчыў, прапанаваў калі-небудзь праехацца ў гарадок, у кіно. Ён згадзіўся. Згулялі дзве партыі ў шахматы. Я абгуляў і, не маючы моцнага супраціўніка, злажыў фігуры ў скрынку.
Мажлівасць паехаць у горад хутка прадставілася. Нейк пасля поўдня ішла калгасная машына. Везла гародніну ў горад. Мы з Ласевічам падселі. Як толькі даехалі да суседняга пасёлка, пайшоў дождж.
Я пакінуў машыну, а за мною скочыў і Ласевіч. Зайшлі ў па- мяшканне сельсовета.
Старшыні не было, а сакратар быў мне знаёмы. Ён абрадваўся, ціснуў маю руку.
— Чуў, чуў... Ты з Гайковічам надоечы прыехаў? Ён быў — казаў.
Я паглядзеў і вышаў на ганак. Дождж спорна сек змакрэўшы пясок вуліцы, а гарызонт быў мутны і з-за нашага калгаса даносіліся гукі далёкага грому.
«Вот табе і выехалі»,— падумаў я, нявесела паглядаючы на вуліцу.
Хат тры па левы бок стаяла на агародах, а чацвертая вытыркала на вуліцу новым лабком. За ёю віднелася хата Гайковіча.
Сакратар сказаў, што летась яны адкрылі медпункт у той новай хаце.
— Працуе ў нас фельчар-хлапец і акушэрка. Дзяўчына адным словам...
Ён заглядаў у паперы на стале і змоўк.
Мне хацелася болей пачуць пра дзяучыну, але сакратар маўчаў. Я яшчэ раз вышаў на ганак. Дождж коса сек і заліваў дошкі усходцаў. Ветрам несла прыемную свежасць і ледзь улавімую парнасць грудоў за пасёлкам.
Пакасіўся на вымачаныя жаўтлявыя дошкі лабка медпункта. Цвёрда намерыўся зайсці. Аднаму было нязручна. Я папрасіў Ласевіча. Відаць было, што ён не хацеў ісці. Я пачау дапытвацца. Ён маўчаў, пазіраючы на матавую ад пырскаў вады шыбу, цягнуў глыбей галаву ў плечы. Сакратар глянуў на мяне.
У яго поглядзе я ўлавіў нешта смяшліва-падбіваючае.
Па-ранейшаму настойваў:
— Не разумею, малады хлапец і такая апатыя. Пойдзем!
Ласевіч адышоў ад акна, на твары з’явілася усмешка.
— Пойдзем,— сказаў ён ціха.—Толькі, можа, там нікога няма,— гаварыў ужо на ганку.
— Чаму? — запытаўся я і, не атрымаўшы адказу, накіраваўся з ганка да медпункта.
Дзмуў вецер. Дождж хлістаў у твар. Я падтрымліваў пілотку і ўгнуўшыся спяшаўся за Ласевічам.
Абмахнуў пілотку ў калідорчыку медпункта і зайшоў направа. Пахла эфірам і яшчэ нейкімі медыкаментамі.
Аглядзеліся. Нікога ў пакоі не было...
— Няма нікога, і дзверы не замкнулі,— сказаў я.
— Фельчар тут жыве і да вечара не замыкае...
Мы стаялі з Ласевічам каля акна.
— Адкуль яна?—пытаўся я.
— Здаецца з Жлобіна...
Неахвотна гаварыў аб акушэрцы мой напарнік.
— А дзе яна жыве?
— Вунь, у той хаце...
Я паглядзеў праз мокрую шыбу.
— У той?.. У Гайковіча?
— Ну, але...
Я сумеўся ад таго, што пачуў. У Гайковіча я быў і нікога не бачыў, сам ён таксама і словам не абмовіўся. Гэта яшчэ болей зацікавіла і я сказаў Ласевічу аб сваім жаданні пайсці да Гайковіча. Ён адмовіўся.
— Тады пачакаеш мяне ў сельсовеце. Я хутка вярнуся, — і вышаў на двор.
Кругом аблажылі хмары і пайшоў праліўны дождж. Часта шэрань хмар рвала маланка і нібы аграмадныя каменні кацілі па доўгім калідоры, гэтак працягла каціўся гром у даль і глуха сцёбаў зямлю да перагрому шыб у вокнах. Гайковіч быў якраз у сенцах.
— У горад выбраўся, а заехаў у твой калгас. Дождж не пусціў...
Ён глянуў на мяне.
— Ты не вельмі і прамок. Я пакуль вярнуўся з Посечы — рубца сухога не засталося. Пойдзе яшчэ расці бульба,—смакаваў ён, стоячы каля парога.— Толькі каб вецер сціх, а то жыта зложыць.
Мы зайшлі ў хату.
Гайковіч дакляраваў напаіць мяне дамашнім хмельным квасам і вышаў. Я тупаў па пакоі, па той самай чыстай палавіне, у якой мы закусвалі з дарогі і думаў запытацца пра акушэрку.
Раптам трахнулі дзверы баковачкі і ў гэтую палавіну вышла дзяўчына. Відаць, яна толькі што ўстала. На твары прыкметны быў рубец ад падушкі, валасы — аўсяны змяты сноп саломы. А адзенне, у якім яна вышла?.. На акругласці плеч ляжалі дзве малінавыя істужкі і падтрымлівалі шырокае дэкальтэ.
Дзяўчына падняла вочы і хвіліну стаяла перада мною. Потым зразумела мусіць, што я прадстаўляю зусім рэальны аб’ект, піснула і, тулячы далоні да грудзей, знікла за дзвярыма.
Я, як заведзены, зноў пачаў крочыць па пакоі і не менш яе ўсхваляваўся.
«Вось і акушэрка»,— думаў я.
Гайковіч прынёс збан квасу і наліў мне кружку.
Я выпіў. Пітво было надзвычай добрае. Халоднае — крыху кісьленькае, з рэзкім адценнем. Так і брала за нутро.
— Найлепшага гатунку,— хваліў я. — Сам рабіў?..
— Сам...
— 3 цябе вінакур не кепскі, маладзец...
Панізіўшы голас я кіўнуў на дзверы.
— Хто там у цябе?
— Маўчы... Там, брат, такі фрукт, што падзівуешся... — Ён падышоў да бакоўкі і пастукаў у дзверы.
— Казя Віктараўна, можна? — і схаваўся за дзвярыма. Праз хвіліну высунуўся і запрасіў мяне. Я зайшоў.
Казя стаяла каля століка, на якім гарою высілася мноства кніжак. Гайковіч пазнаёміў нас. Я заглянуў ёй у твар і апусціў вочы. Першы раз бачыў густы і гэткі строгі блакіт вачэй на прыгожым твары.
Я аглядзеў пакой.
Частку яго аддзяляў квяцісты палог. За ім была, мусіць, караваць, на якой яна толькі што спала. На сценах вісела два малюнкі: адзін — вясна, а другі — восень. Каля стала два крэслы, этажэрка ў кутку, завешаная газетай.
— Сядайце,—сказала Казя.
Я сеў і, калі з ёю загаварыў Гайковіч, паглядзеў зноў. Светла-сіняя сукенка абхапіла высокі стан, ледзь не перашчыкнула пасярэдзіне, як мурашку. Уніз спадала амаль да долу шырокімі фалдамі. Высокія грудзі рэзка выдзяляліся. Уся постаць была надзіва гарманічна зложана. Каб не выдаць свайго захаплення, я пачаў глядзець на ляжаўшую газету.
Гайковіч тым часам вышаў.
Газета была на замежнай мове, я пачаў прыглядацца і ў першым жа артыкуле прачытаў некалькі сказаў. Некаторых слоў не ведаў, але па сэнсу дагадаўся аб чым ішла рэч.
— Вы ведаеце нямецкую мову?..
— Вучыў у школе...
Я адхіліў газету.
— Як добра, калі ведаеш замежную мову, хаця адну...
— Безумоўна...
— Я другі год вывучаю. У мяне кніжак шмат, знарок газету выпісваю, а гаварыць не магу... Што за прычына?
— А з кім вы практыкуецеся?
Яна адказала не адразу.
— Вывучаю словы. Чытаю артыкулы і тады гутару сама з сабою...
Я ўсміхнуўся.
Яна спыніла блакіт вачэй на мне і ў ім убачыў я, як бліснуў на секунду фасфарычны, з адценем свежай бэзавай кветкі, агеньчык. Я адчуваў, што папаў на такую сцежку, па якой не хадзіла Казя.
— Мова — жывая рэч. Таму патрэбен жывы чалавек, з якім можна было б гутарыць...
Яна пастаяла крыху, а потым села каля стала, ужо не гледзячы на мяне, сказала:
— Жывы чалавек... А я адна... Дзе знайсці гэтага чалавека?..
Потым з жарам загаварыла:
— Людзей у нас хоць адбаўляй. Пісьменныя, вучацца хто дзе.. А да мовы ахвотнікаў няма. Мне ж неабходна...
— Спачуваю, спачуваю,— паўтарыў я працягла і кіўнуў на кніжкі.— У вас бібліятэка вялікая. Можа б далі што пачытаць?.
Казя была нездаволена, што я перайшоў на другую тэму і абыякава адказала:
— У мяне літаратура спецыяльная. Чытаць вам не нікава будзе аб метадах вызначэння тэрмінаў цяжарнасці, ці што небудзь з гэтай галіны?
— Усероўна што чытаць... Засумаваў я,— не думаючы што, бухнуў я ў адказ.
Казя звузіла вочы.
— Засумаваў,— паўтарыла маю скаргу. На яе твары ледзь прыкметна лягло здзіўленне, а ямкі на шчаках ясна выдзяляліся.
— Гэтулькі работы, а вы сумаваць. Комсамолец? Ну, вось... Я, акрамя асноўнае работы, кожны дзень бываю не мепш як у двух брыгадах, ды сходы... А вось,— яна паказала на кніжкі,— колькі гэта патрабуе часу. Думаеш, бывае, каб дзе-небудзь яшчэ пазычыць вольнага часу, а тут з’явіўся чалавек і — вольны як сокал... Пазычце мне часу,— пільна ўглядалася на мяне і дадала прыўзняўшы бровы: — Вы сапраўды сокал,— яна дакранулася лётнага знака на рукаве гімнасцёркі.
Я сказаў у апраўданне:
— Я толькі прыехаў. А мне ўжо дакучыла без работы...
— Прабачце,— вінавата сказала яна.— Вы з гэтага калгаса?
— Не,— я сказаў адкуль я.
— Я дагадвалася.
— Па чым гэта?
— У вас усе такія чорныя. Нават дзеці нараджаюцца і то бачу, што будуць чарней смолі. Арляняты...
У гэты момант за акном, надзвычай блізка, суха ляснуў гром. Шыбы зазвінелі ў раме, а Казя падскочыла і, каб не глядзець на мяне, прайшла па пакою да другога акна.
Глянула ў сад і весела сказала:
— Канец дажджу. Вунь светла ўжо...
Я ўстаў.
— Мне пара...
— Пасядзіце. Толькі што было часу — хоць у пазычкі нясі, а гэта к спеху некуды...
— У сельсовеце чалавек чакае...
Я вышаў. У сенцах Гайковіч падплятаў лапці.
— Што ты надумаўся — лапці?!
— Не смейся... На балота збіраюся — стагі трэба паглядзець, каб не зацяклі. У хромавых не палезеш.
Мы пасмяяліся з дванаццацівушкавых лапцей і, на адыходзе, я запытаўся:
— Яна даўно тут працуе?
— Ужо год... А што?..
— Нішто дзяўчына.
— І-і, не кажы! А вось хлопцам носа дае, дык гэта праўда. Колькі ўжо хадзілі навакол, нават лейтэнанты з горада... — ён развёў рукамі і адтатуршчыў ніжнюю губу. — Гэта з табою нешта забавілася, а то адразу адшые і пайшоў хлапец не солана хлябаўшы...
Я нічога не сказаў Гайковічу, спыніўся каля парога. На дварэ цярусіў рэдкі дождж.
— Пайду...
Гайковіч прасіў не мінаць, кіўнуў у бок дзвярэй, маючы на ўвазе, як я зразумеў, Казю.
Пад нагамі чвякала гразь. У паветры вісела тугая свежасць. Я азірнуўся на вокны. У крайнім убачыў Казю. Што падштурхнула мяне — невядома, я зняў нахаду пілотку і памахаў у яе бок.
Яна ўсміхнулася і, адчыніўшы адну палавінку акна, памахала мне рукою.
У сельсовеце знайшоў Ласевіча і, мусіць, праз гадзіну мы пайшлі дамоў. У горад так і не папалі. Я касіўся на ледзь-ледзь нахіленую сцяну жыта. На каласох віслі каплі дажджу і ў праменнях заходзячага сонца іскрыліся тоўчаным шклом. Велізарны дождж абкаціў, як з вядра, дарогі, змыў пыл і зараз ляжалі яны маўклівыя, без слядоў. Я прызіраўся на тырчэўшыя ўздоўж каляіны каменчыкі і думаў аб Казі.
