1980 г. — Выйшаў першы зборнік Міколы Мятліцкага «Абеліск у жыце» — праграмная кніга тагачаснай маладой паэзіі з усімі яе вартасцямі i недахопамі. Нават сама назва зборніка — сімвалічная i таксама ў нечым праграмная. Можа не падабацца «афіцыйная» тэматыка вершаў, традыцыйная манера выяўлення паэта, але тое, што М. Мятліцкі значна вылучаўся прафесійным узроўнем сярод іншых маладых аўтараў — бясспрэчна.

Калі схематычна падзяліць усю маладую паэзію 80-х гадоў на два напрамкі: традыцыйны i наватарскі, — то лідэрам першага з ix трэба, безумоўна, прызнаць Міколу Мятліцкага, ва ўсякім разе — да 1984 года.

Некалькі слоў у абарону паняцця «традыцыйны». Так атрымалася, што намаганнямі некаторых нашых крытыкаў традыцыйнасць пачала атаясамлівацца ў апошні час з кансерватызмам, банальнасцю i іншымі малапрыемнымі з'явамі, а наватарства само па сабе пачало лічыцца прыкметай таленавітасці. Напісаць пра пісьменніка, што ён традыцыяналіст, а не наватар—азначае чамусьці абразіць яго. Такім чынам, атрымалася, што ўсе паважаныя літаратары ў нас — наватары, але адначасова яны з'яўляюцца i таленавітымі прадаўжальнікамі нацыянальных мастацкіх традыцый, прычым — усіх адразу, нават. самых супярэчлівых i супрацьлеглых. Там, дзе трэба адзначыць творчую арыгінальнасць, самабытнасць паэта ці празаіка — мы вывешваем прэстыжную шыльду «наватар». З другога боку, не кожны аўтар з наватарскімі памкненнямі з'яўляецца таленавітым майстрам. Бо важна, як заўважыў Пікаса, не шукаць, а знаходзiць. Вільгельм Кюхельбекер быў не менш любімым паэтам Юрыя Тынянава, чым Аляксандр Пушкін, хаця першага з ix Тынянаў называў архаістам, а другога—наватарам.

*

1981 г. — Да 90-годдзя з дня нараджэння Максіма Багдановіча на нашым філалагічным факультэце праводзіўся конкурс на лепшы верш, прысвечаны аўтару «Вянка». Потым, зразумела, пераможцамі былі абвешчаны ўсе ўдзельнікі конкурсу, хаця лепшымі відавочна былі вершы Сяргея Сокалава i Ірыны Сабачэўскай. С. Сокалаў у той час не быў яшчэ Сокалавым-Воюшам, не спяваў свае вершы над гітару i нават сам наўрад ці здагадваўся, што праз некалькі год стане вядомым бардам, улюбёнцам беларускай нефармальнай моладзі. Але нават па трох яго вершах пра Янку Купалу, Францішка Багушэвіча i Максіма Багдановіча можна было зразумець, што перад намі — цікавы, самабытны паэт рамантычнага складу, з абвостраным пачуццём патрыятызму i нацыянальнай годнасці. С. Сокалаў паставіў перад сабой дзіўную i пачэсную задачу: стварыць беларускі гераічны эпас, які адсутнічаў у гісторыі нашай літаратуры («напісаў жа на пачатку XX ст. шэраг выдатных героіка-эпічных твораў латышскі паэт Ян Райніс!»). Праз чатыры гады С. Сокалаў здзейсніў задуманае, але вынікам эксперыменту было суджана яшчэ доўгі час заставацца неапублікаванымі, знаходзіцца па-за літаратурным працэсам.

*

1981 г. — У «дарослай» паэзіі значная падзея: пад рэдакцыяй Уладзіміра Караткевіча, з прадмовай Пімена Панчанкі i з пасляслоўем Варлена Бечыка, пры актыўнай падтрымцы Міхася Дубянецкага выйшла ў рэшце рэшт шматпакутная кніга паэзіі Алеся Разанава «Шлях-360». З гэтага часу ўсіх маладых літаратараў стала магчымым падзяляць на прыхільнікаў паэзіі Разанава i на яе праціўнікаў. Папярэдняя кніга А. Разанава «Каардынаты быцця» (1976) не аказала такога моцнага ўплыву на маладых паэтаў, ды i наступная, «Вастрыё стралы» (1988), — таксама.

*

1982 г. — Выдадзены цэлы шэраг першых зборнікаў маладых паэтаў: «Планета маёй душы» Кастуся Жука, «Неад'емнае» Міколы Пракаповіча, «Зоркі ў кронах» Уладзіміра Марука, «Пад небам бусліным» Змітрака Марозава, «Скразная лінія» Алеся Каско. Усе гэтыя аўтары прыйшлі ў літаратуру на пераломе 70-х i 80-х гадоў, усе яны — прадстаўнікі традыцыйнага накірунку ў беларускай паэзіі, таму шмат у чым ix зборнікі былі сугучныя «Абеліску ў жыце» М. Мятліцкага, выдадзенаму два гады назад, хаця відавочна прайгравалі яму ў выразнасці, праграмнай завостранасці, тэхнічнай завершанасці. Ужо самі назвы зборнікаў адлюстроўвалі ix тэматыку i стылістыку, выяўлялі пэўную агульнасць творчых манер ix аўтараў. Складвалася ўражанне, што ўсе адрозненні, адметныя рысы вершаў былі найперш звязаны з родам дзейнасці, працай таго ці іншага з гэтых паэтаў ды яшчэ з асаблівасцямі тэмпераменту: лірычны герой К. Жука — рабочы, З. Марозава — хлебароб, У. Мазго — учарашні салдат; лёгкія, камунікабельныя вершы М. Пракаповіча кантраставалі з засяроджанымі, спакойнымі вершамі У. Марука.

*

1982 г. — У перыёдыцы з'яўляецца некалькі «нязвыклых» вершаў Леаніда Дранько-Майсюка, з прыкметным уплывам сучаснай маскоўскай паэзіі, у прыватнасці—паэзіі Юрыя Кузняцова. А яшчэ — зусім не падобныя на вершы слоўныя канструкцыі Адама Глобуса. Здаецца, радавалі яны спачатку не столькі сваім наяўным зместам i формай, колькі самім фактам з'яўлення на старонках афіцыйных выданняў. У той час, калі маладыя паэты паспяхова ўсвойвалі ад старэйшых таварышаў прынцып адпаведнасці таго, што пішаш, таму, што можа быць надрукавана i паўсюдна друкуецца, — абнадзейвала, што хоць хтосьці мае магчымасць на пачатку творчага шляху друкаваць такія вось «абуральныя» вершы.

*

1983 г. — Гэты год выдавецтва «Мастацкая літаратура» магло смела абвясціць «годам маладога аўтара». У кнігарнях з'явіліся зборнікі Л. Дранько-Майсюка, Л. Тарасюк, А. Пісьмянкова, П. Ламана, З. Дудзюк, В. Хамчук, А. Пісарыка, В. Шніпа, Я. Хвалея, a ў дадатак да свята — калектыўны зборнік «Сцяжына». На рускай мове выдадзены ў Маскве зборнік З. Марозава «Огонь и жито», які, праўда, не прынёс усесаюзных лаўраў ні асабіста аўтару, ні маладой беларускай паэзіі ўвогуле. Зборнікі 1983 года сведчылі, што ix аўтары — таксама прыхільнікі традыцыйнага напрамку ў беларускай паэзіі, у гэтым сэнсе 1983 год з'явіўся лагічным працягам папярэдняга 1982-га. Выключэннем з'яўляўся «Вандроўнік» Леаніда Дранько-Майсюка, які ў агульнай плыні ўспрымаўся, аднак, не як нешта новае, наватарскае, а проста як найбольш арыгінальнае, прафесійнае. Астатнія зборнікі, хаця i адносіліся да аднаго напрамку, мелі паміж сабой істотную розніцу з пункту гледжання мастацкай дасканаласці вершаў. Так, відавочным поспехам традыцыйнай паэзіі стаў «Белы камень» Алеся Пісьмянкова, малавыразныя атрымаліся кнігі ў Зінаіды Дудзюк i Валянціны Хамчук, не вельмі парадаваў перспектыўны па агульнаму меркаванню Віктар Шніп. Безабаронна-слабымі па свайму мастацкаму ўзроўню выглядалі «Белы май» Алеся Пісарыка i «Прычасце» Яўгена Хвалея.