Падрыхтаванае на падставе: Генадзь Бураўкін, Узмах крыла. Новыя вершы, — Мінск: Мастацкая літаратура, 1995. — 111 с.
Рэдактар: Р. I. Барадулін
Copyright © 2015 by Kamunikat.org
* * *
Якое шчасце —
Жыць на белым свеце,
Піць водар траў і цішыню бароў,
Твар падстаўляць пад чабаровы вецер
I мець сям'ю, работу і сяброў!
Якое шчасце —
Жыць зусім звычайна:
Браць кнігі з перапоўненых паліц,
I наліваць вадой крынічнай чайнік,
I ў садзе лісце прэлае паліць!
Якое шчасце —
Даланёй сялянскай
Адчуць слухмянасць гэбля і касы
I з нечаканай прадзедаўскай ласкай
Расчулена пагладзіць каласы,
У засені схавацца за адрыну,
Дзе дуб калыша свой зялёны шум,
I сцішанаю песняю адрынуць
I адзіноту, і бетонны сум,
Аднойчы выйсці ў поле на дасвецці,
Каб зразумець —
Да ачышчальных слёз,—
Якое шчасце —
Жыць на белым свеце
Сярод вясёлак, птушак і бяроз!..
Малітва
Мы здалёку ўбачылі свабоду
I яшчэ не вырваліся з пут...
Божа,
Не дабаў майму народу
Пошасці,
Няпраўды
I пакут.
У чужым нялюдскім землятрусе
Хіба ў нечым мелі мы віну?..
Божа,
Адвядзі ад Беларусі
Здраду,
Вераломства
I вайну.
Смутнаю парою нелюдзімай,
Калі ўсё наўкол ідзе на злом,
Божа,
Захіні маю Радзіму
Мудрасцю,
Спакоем
I цяплом!
* * *
Вы, хто сягоння на крутой арбіце,
Хто пазаймаў чужыя рубяжы,
Збалелую душу маю вазьміце
I разапніце на сваім крыжы.
Вам хочацца зрабіць яе пакутнай —
Даўно ў мяне пакутная яна.
Няўдзячнасцю людскою, як атрутай,
Скалечана, прапалена да дна.
Навошта ж вам цяпер яна такая? —
Ні славы не дадасць, ні барыша.
Як ранішняя свечка, патухае
Маўклівая, цярплівая душа.
Вам хочацца забіць яе навекі.
Няўжо ў вас мала без яе граху? у
...I душы растаптаныя — як вехі
На вашым інквізітарскім шляху.
* * *
Маім зацятым крытыкам
Зайздросьце, любыя, зайздросьце,
Што ў гэты невясёлы час
Я прыязджаю толькі ў госці —
I, зразумела, не да вас,—
Што ў мітынговай калатнечы
Я дараванняў не прашу
I маю гонар чалавечы
I незламаную душу,
Што мілай Бацькаўшчыны справа
Дае мне радасць і спакой
(Хаця вам гэта нецікава
У вашай лютасці сляпой).
I не забудзьце, ягамосьці,—
Вам час расплату прынясе:
Ва ўласнай зайздрасці і злосці
Пазахлынаецеся ўсе.
* * *
Адгудуць гады перабудовы
Адляцяць расчараванняў дні.
I калі не скруцяць нам галовы,
Мы яшчэ збяжымся пры агні.
Дружна памаўчым не без прычыны,
Крыўды і абразы праглынём
I ўдыхнём глыбей дымок айчыны,
Што віецца ціха над агнём.
Глуха прашумяць над намі дрэвы,
Крактануць замшэлыя камлі.
Зразумеем мы,
Што памудрэлі,
Толькі вось не ўсіх мы збераглі.
Хоць былі і ў копаці, і ў пыле
I жыццё пашкуматала нас,
Ні сяброўскіх сцежак не забылі,
Ні агонь агульны не пагас.
* * *
На нашай зямлі ад помнікаў цесна,
Цесна ад лозунгаў і трыбун.
Ламаюць,
Мяняюць высокія крэслы
Пад крыкі:
«Грамі!»
«Абвяргай!»
«Патрабуй!»
Столькі напору!
Столькі эмоцый!
Аж падгінаюцца ножкі ў сталоў.
Носяць і носяць,
Колькі ёсць моцы,
Груды
Праектаў,
Дэпеш,
Пастаноў.
Месяць паседжанняў прэснае цеста,
Не прыпыняючыся ні на міг.
Цесна ад сходаў.
Ад мітынгаў цесна.
Цесна ад планаў
I клятваў дурных.
Змоўклі б хаця
Мегафоны і горны
I блаславёны спакой надышоў.
Стала б для думак,
Для працы прасторна,
Стала б прасторна
Для цёплых дажджоў.
Ну а калі каму трэба,
Каб цесна
I надалей, як заўсёды, было,—
Цесна хай будзе
Ад кветак і песняў,
Цесна ад шчасця
I споведных слоў.
Некалькі новых штрыхоў да знаёмых партрэтаў
I
Меней слоў і паболей справы! —
Заклікае імклівы час.
Ды ўхмыляецца
злева і справа
Бюракратаў тупая арава,
Не адпраўленая ў запас.
Затаіцца для іх — не нова.
Ціха плодзяць на даўні лад
Пастанову за пастановай,
За дакладам — чарговы даклад.
У паперы ўлягаюць зацята,
Развярэджваюць сверб стары —
Ужо з новых прамоў цытаты
Засцілаюць прывычна сталы.
Зноў стагуюць інструкцый салому
Кабінетныя бугаі.
Так ім хочацца па-старому
У бясконцых нарад гаі.
Б'юць у грудзі, наперад пнуцца —
Толькі б страціць пасад паменш
I загнаць у вятрак рэзалюцый
Свежы вецер крутых перамен.
Балабонства іх не стаміла —
Кожны ўсмак шчыраваць прывык.
I раскручваюць з новай сілай
Канцылярскі цяжкі махавік...
II
Час перамен нялёгкі і няпросты.
З душы змываюць ліпкі глей гады...
I чалавек, які галёкаў тосты,
Цяпер маўчыць, набраўшы ў рот вады.
Ён чуйна ловіць строгія прамовы,
Паслужліва ківае неўпапад.
I ён змяніцца, як і ўсе, гатовы.
Ды як мяняцца,— не прыйшоў загад.
Яшчэ свярбіць бяздумнасці кароста,
Пяршыць у горле зычнае «ура!»,
За перамены ён бы грымнуў тосты,
Але для тостаў адышла пара...
III
Як толькі новы паварот
Зрабіць наш час збіраецца,
Ён тут жа разяўляе рот
I не змаўкаць стараецца.
Сваё пагарднае ныццё
Ліе ў любую тэму,
Хвастае здзекліва жыццё,
Начальства і сістэму.
Ажно калоціцца, бядак,
За цэлы свет маркоціцца,
Што ўсё не гэтак і не так
I да адхону коціцца.
Ён бачыць хітрыкі наскрозь
I з праўдай параўноўвае.
Паслухаць гэткага —
дык вось
Хто ўрэшце сцвердзіць новае
I здолее рашуча ўраз
Усё дурное вымесці —
Адно каб атрымаць ад нас
Падтрымку і магчымасці...
Ды што за дзіва —
галубок,
Ледзь час да спраў скіроўвае,
Паціху адлятае ў бок
Зусім не той, дзе новае.
Ён, што не шкадаваў грымот
На шэры дзень аджылы,
Не хоча ліць салёны пот,
Ірваць не хоча жылы.
Незадаволена сапе
Салідна і прывычна
I па-старому пад сябе
Грабе сістэматычна.
Каб сілы захаваць свае,
Хвалюецца нячаста
I прынародна прызнае
Сістэму і начальства.
Не лямантуе, не кіпіць,
Не сніць суда суровага...
Ён будзе злосць сваю капіць
Да павароту новага.
1986
* * *
Ах, балбатлівыя прарокі,
Бяздумна ўзрушаны атрад!
З вас кожны знае шлях шырокі,
Але чамусьці ўсё — назад.
Пра ўнукаў думайце,
Пра ўнукаў.
За імі —
Будучыні час.
Яны сумленнем і навукай
Яшчэ не раз правераць нас.
Спакойна пройдуць нашым следам
Былое правядуць праз нас...
Не дай вам Божа,
Калі дзеда
Ім будзе сорамна прызнаць...
* * *
Цяжкі застой на Беларусі
Каторы год.
I разважаюць людзі:
Мусіць,
Такі народ.
Чужым і ўласным дармаедам
Глядзіць у рот
I паслухмяна крочыць следам —
Такі народ.
Як ні гукай адчайна:
— Людцы!
Ганіце зброд!
Яны ў адказ адно смяюцца.
Такі народ.
Не хочуць мець парадак новы.
Наадварот,
Гатовы жыць без роднай мовы.
Такі народ.
Хаця прывык да ўсякай працы,
Шукае брод,
Каб не дай Бог не вытыркацца.
Такі народ.
Трываць дурныя кпіны будзе
I недарод...
Няўжо і праўду кажуць людзі —
Такі народ?..
* * *
Я ведаю:
Нядобрых моў няма,
У кожнай мілагучнасць ёсць і сіла,
Якая песняроў ускаласіла
I мудра зберагла,
Каб не скасіла
Іх ні хлусня,
Ні слава,
Ні турма.
Я слаўлю мову,
Што яднання дар
Дала і акадэміку, і цеслю.
I ў думках нават я не перакрэслю
Чужую споведзь і чужую песню,
Якія зразумець мне лёс не даў.
Як самая дакладная з навук,
Нам мова праз стагоддзі захавала
Пах палыну
I тонкі звон металу,
Арліны клёкат,
Гулкі гул абвалу —
Усё, што пераліта ў кожны гук.
I правіла прыдумалі не мы,
Што там,
Дзе не шануюць роднай мовы,
Мялеюць рэкі,
Нішчацца дубровы,
Каля магілак пасвяцца каровы,
Народ там мёртвы,
А той край — нямы.
Быць у пустэльні не жадаю я.
I не хачу я мець сяброў бязмоўных,
Бо на зямлі ў нас столькі моў чароўных,
Малення поўных
I здзіўлення поўных,
Усіх пявучых
I усіх — галоўных.
I толькі так —
Як роўная між роўных —
Жыць можа мова родная мая...
* * *
Бязбожнікі былыя ўсё часцей
Прыходзяць да царкоўнага парога.
(Калі дабра не бачыш ад людзей,
Знайсці спагаду спадзяешся ў Бога.)
Няўмела свечкі ставяць за ўпакой,
Гатовы сарамліва прычасціцца.
Баяцца вочы ўзняць —
Над галавой
Увысь анёлы ўзносяць таямніцы.
Нязвыкла словы даўнія гучаць,
Аж халадок перапаўняе грудзі,
Нібы спыніўся і змяніўся час —
Ці то ўжо ўсё было,
Ці толькі будзе.
З даверам,
Без папрокаў і маны,
Са сцен глядзяць прасветленыя твары.
I ў сэрцы будзяць гулкія званы
Раскаянне і прадчуванне кары.
А Ойча бласлаўляе ўсё смялей
Свавольную надзею маладую...
Быць можа, не паможа Бог,
Але
I выслухае ўсіх, і пашкадуе.
* * *
Непрыкметна падступіла восень —
Хутка пацямнела неба просінь,
Выстылі маўклівыя прасторы,
Не гарыць касцёр на касагоры
I плывуць ад лесу і з прылукі
Сумныя, прыцішаныя гукі.
Гэта, змыўшы жнівеньскія цені,
Несуцешна плача свет асенні.
Плача вецер над зламанай слівай.
Плача неба над нязжатай нівай.
Над свінцовай роўнядцзю затокі
Горка плача лебедзь адзінокі.
А між іх душа мая няйначай
Над самой сабой журботна плача.
* * *
Ад цякучкі бяздарнай,
Ад будзённай трухі
Сталасць клікне ўладарна
На былыя шляхі —
Поўны шчасця і болю,
Я прайду па гадах,
Па бацькоўскаму полю,
Па юначых слядах.
Па туманах і росах,
Па траве,
Па вадзе
Юнай памяці посах
Зноў мяне павядзе.
Прыпынюся на полі,
Дзе стаялі сябры,—
Хай мне ногі наколе
Іх іржэўнік стары.
У службовых замотах
Я не страціў правоў,
Каб паслухаць самотна
Іх сівых журавоў,
Каб у хісткім спляценні
Напамінаў і дат
Іх знаёмыя цені
Між рабін угадаць...
Чмыхне спуджаны вожык,
Нібы ўчуўшы бяду...
Я ўжо даўняга, можа,
Больш нідзе не знайду.
Ды хіба гэта мала,
Калі там пасяджу,
Дзе вясёлая мама
Серп схавала ў мяжу,
Дзе я мчаў з хлапчукамі
Да надрэчнай грады,
Дзе стаяў з васількамі
Бацька мой малады?..
* * *
Шырока вокны расчыні —
Хай лёгкі вецер уварвецца.
Такой густой гарачыні
Ніколі не было, здаецца.
Ля сонца —
Белыя кругі.
Далёка хмаркі адляцелі.
Вось-вось расплавяцца мазгі.
I ліпкі пот цячэ па целе.
На прызбе хоць абед вары —
Так спёка дыхае нязвыкла.
Замоўклі птушкі на двары.
Трава сасмяглая панікла.
Нясцерпнай духаты напал
Не выпускае цень за дзверы
Няўжо і ў небе — радыкал,
Які не адчувае меры?..
Чэрвень 1991 года. Карпаты.
* * *
Як з тайнай смерці стане сувязь крэўнай,
Спакойна зразумееш спакваля:
Нявечныя і курганы, і дрэвы,
Нявечная, напэўна, і зямля.
I ўжо не будзеш з крыўдаю і страхам
Пратэставаць, што ў вечнай барацьбе
Усё памрэ і стане лёгкім прахам
З табою,
Пры табе
Ці без цябе.
Таму ці варта плакаць над сабою,
Над свечкаю былога пачуцця,
Над кволаю галінкай,
Над слабою
Крупінкаю нявечнага жыцця?..
Брагінская вясна — 1986
* * *
Ад Чарнобыля ў небе плыве аблачынка.
А па лузе ідуць хлапчанё і дзяўчынка.
Вецер шастае колкі.
Ліпкі дожджык імжыць...
I хто ведае,
Колькі
Засталося ім жыць.
Дзеўчанё яснавокае
I хлапчук светла-русы —
Па вясновай зямлі ідуць беларусы.
Узіраюцца ў неба зусім без апаскі,
Каля сцежкі зрываюць паніклыя краскі.
I прагрэс перад позіркам іхнім дрыжыць.
«А ці будзем мы жыць?»
«А ці будзем мы жыць?!»
З хронікі бяды
... Перазвоньваліся начальнікі:
— Што чуваць?
Што казаць?
Што рабіць?..
— Вы галоўнае там — без панікі.
Не надумайцеся трубіць...
— На палях — трактары і людзі.
Пасяўною занята сяло...
— А што будзе, тое і будзе.
Толькі б панікі не было!
— Ходзяць чуткі...
— Спыніць рашуча!
— Кажуць фізікі...
— Абвяргаць!
I галоўнае — не накручваць
I залішне не думаць...
маць!..
...Над загадамі і сакрэтамі,
Быццам зрэбныя ніткі бяды,
Працягнуліся між кабінетамі
Тэлефонныя правады.
А ўжо стома гняце свінцова.
А ўжо ў горле засохлым пяршыць.
I падумаць бы, як не прамову,
А жыццё сваё завяршыць...
Трубка стала перагравацца,
Як гарматнае джарало:
— Што вы лезеце з радыяцыяй?!
Толькі б панікі не было!!!
* * *
Той чарнобыльскай ноччу,
Як у жудасным сне,
Напамінам прарочым
Скаланула мяне —
Бліскавіцай урану
Можна свет спапяліць.
I пякельнаю ранай
Мне Чарнобыль баліць.
Больш не радуюць кветкі
I не клічуць грыбы.
Не магу я
Быць гэткім,
Як да гэтага быў.
Роздум змрочным тыранам
Будзе роспач цвяліць.
Незагойнаю ранай
Мне Чарнобыль баліць.
Што пакіну я ўнуку?
Што я сыну скажу?
На людзей і навуку
Я іначай гляджу.
I віной дараванай
Гора не адбяліць.
Невылечнаю ранай
Мне Чарнобыль баліць.
Як ва ўсім разабрацца
Нам без жудасных сноў,
Каб агонь радыяцый
Не ўзвіхурыўся зноў,
Каб не слалі праклёну
Нам ні лось, ні мядзведзь?.
Будзе, будзе да скону
Мне Чарнобыль балець...
* * *
А пад раніцу глуха зямля задрыжала,
I вятрыска не змог мерны гул пагасіць —
Па маўклівых прасеках, палянах, прагалах
Праімчалі задыханым статкам ласі.
Хто ім значыў у шэрым тумане дарогі?
Што на ногі ўзняло іхні кемлівы род?..
Аб старыя яліны ламаючы рогі,
Гнаў важак іх няспынна на ўсход і на ўсход.
У празорлівым воку ягоным сышліся
Вечаровыя здані і пачварныя сны:
Двухгаловыя рыбы, аблезлыя рысі
I сляпыя бяздзюбыя бацяны.
Ён інстынктам спрадвечным высочваў
сцяжыны,
Ад знаёмых азёр ласянят адганяў,
Вёў і вёў у дрымучыя нетры чужыя,
Быццам гналася следам ваўкадаваў гайня.
Не даваў перадыху няўцямнаму спеху,
Хоць халоднай расой спакушала трава,
Вечнай памяццю продкаў адчуваў
небяспеку,
Ад нязнанай пагрозы статак свой ратаваў,
Нёс па лесе
На капытах
Чарнобыльскі пыл
I чарнобыльскі страх...
Перасяленне
Вось і прымусіў
Раскуты, раз'юшаны атам
На развітанне расстайнае
Кланяцца пуням і хатам,
Кланяцца студням,
Дрывотням,
Тынам,
Азяродам,
Зазелянелым садам
I засеяным агародам.
Вось і настала пара
Развітацца
З сабакам
I з пеўнем,
Гэткім вясёлым,
Чырвонабародым
I спеўным,
Моўчкі пагладзіць —
Ці ўдасца пабачыцца зноўку? —
Дужа слухмяную,
З чорным цяляткам,
Кароўку...
Нехта галосіць.
А нехта бязладна ляпеча...
Бабка ж Аўдоцця
Ніяк не расстанецца з печчу.
Перамаўляецца з ёй напаўголаса,
Нібы з жывою,
I да ляжанкі хінецца
Сваёю сівой галавою.
— Як жа ты будзеш адна,
Без мяне,
Мая любка?
Ты ж не пліта,
Не камін,
Не буржуйка,
Не грубка.
Я ж цябе
Толькі сухімі дрывамі
Паліла
I перад святамі
Свежаю крэйдай
Бяліла.
Столькі гадкоў
Мы жылі з табой
Дружна і міла.
Ты мяне грэла,
Карміла,
Не дужа дыміла.
I засланіла не раз
Перад смерцю самою.
I засталася са мною
Сяброўкай маёй
I сям'ёю.
Мужа забіла вайна,
А блакада дзяцей загубіла.
У галадуху
Радню ўсю
Забрала магіла.
Толькі з табой
I падзелішся
Скрухай і горам.
Мы і паплачам удзвюх,
I паскардзімся,
I пагаворым.
А вось цяпер
I зусім
Давякую
Адна я.
Хто будзе з нас шчаслівейшы,
I Бог сам не знае.
Перахрышчу я,
Дазволь,
Цябе тройчы
На ростань
I абагрэю
Здавён прыхаванай
Бяростай...
Двор свой пакінула бабка
Спакойна і смела.
Толькі з аўтобуса
Доўга
На родную вёску глядзела.
Бачыўся ёй
Пачарнелы ад часу дамок
I, як дыханне,
Над комінам
Сіні дымок.
Рахунак 904
З кожнаю бядою ўваскрасае
Душ людскіх самаахвярны фронт.
Сам сабою ўзнік галоўны самы
Наш народны, наш гаротны фонд.
Як і ў дні ваеннай небяспекі,
Да людзей на выручку пайшлі
Горкія дзіцячыя капейкі,
Кроўныя рабочыя рублі.
Папаўнялі шахты і арцелі
Гэту надзвычайную казну,
Быццам бы мы ўсе сплаціць хацелі
Страшную агульную віну.
Устарэлі ўсе арыенціры,
Да якіх прывык наш сонны дом.
Стаў рахунак дзевяцьсот чатыры
Грозным і няпісаным судом.
Мы яму навыперадкі неслі —
Гэтак шчыра, можа, ўпершыню —
Зберажэнні, прэміі і пенсіі,
Міласэрнасць, боль і дабрыню.
(Праўда, паспелі падсунуць пры гэтым
Подлыя «ўзносы» спалох і спадман:
Спеў салаўёў калыхалі газеты,
I супакоем свяціўся экран,
Страх журналісту вытрымку выеў,
Выбіў разважлівасці тармазы:
«Добра, што вецер дзьмуў не на Кк-у...»
Дзьмуў ён на Гомель і на Мазыр.
А на экране чыноўнік вучоны
Не затуманіў спагадаю твар —
Што яму вецер чарнобыльскі чорны! —
«Тэхнічны прагрэс патрабуе ахвяр...»)
Наша воля не дала прыгладзіць,
Апраўдаць нядбайніцтва і зло,
Каб нідзе дзяржаўнае бязладдзе
У бязлюддзе не перарасло.
Больш, чым грошы, хай штодзённа поўняць
Наш святы усенародны фонд
Дзелавітасць, вера, прынцыповасць,
Ясны розум і працоўны пот.
I дурная куля ў зорным ціры
Да мішэні хай не даляціць...
Па рахунку дзевяцьсот чатыры
Доўга-доўга нам яшчэ плаціць.
* * *
Памяці герояў-пажарнікаў
Год за годам сеяць нам і жаць,
На зямлі дагледжанай і добрай.
А яны глыбока ў ёй ляжаць —
Віцязі ў цяжкіх пажарных робах.
Мяккая вясновая трава
Ім не ўсцеле цесныя пасцелі.
Мы іх не паспелі ўратаваць.
Нас уратаваць яны паспелі.
У свінцовых трунах леглі ў жвір -
Шпаламі пад рэйкамі прагрэсу.
Збераглі нам Кіеў і Мазыр.
Збераглі нам Гомель і Адэсу.
Першародны жытні пах раллі
I ваду ў крыніцы прыдарожнай —
Столькі для нашчадкаў збераглі,
Што сягоння і злічыць няможна.
Ні шаленства смерчаў агнявых,
Ні бяссілле іх не збілі з тропу.
Быў бы ў іх, каб азірнуцца, міг —
За сабою ўбачылі б Еўропу.
Ды яны не ўгледзелі як след
Нават гібель позіркам юначым.
Гэта мы неспапялёны свет
Іх вачамі здзіўленымі бачым.
Гэта нам прыгадваць зноў і зноў
На асфальце ці на расцяробах,
Што падмуркам нашых спраў і сноў —
Віцязі ў цяжкіх пажарных робах...
1988
* * *
Так знаёмы ўрочышчы і палеткі,
А і яны складаюцца з таямніц:
Таямніца атама,
Таямніца клеткі,
Таямніца зернетка і крыніц.
У душы разгубленай праз напасці
Беражна пранесены,
Як абразы,
Таямніца вернасці,
Таямніца шчасця,
Таямніца ўсмешкі і слязы.
Як святое таінства на дасвецці
Скрозь дзірван бяспамяцтва прараслі
Таямніца вечнасці,
Таямніца смерці,
Таямніца неба і зямлі.
Ох, даўжэй пажыць бы пад Мілавіцай,
Каб паспець да лепшага свет змяніць,
На зямныя дзіўнасці надзівіцца,
Разгадаць хоць некалькі таямніц...
