Падрыхтаванае на падставе: Разанаў А.,Паляванне ў райскай даліне: Версэты. Паэмы. Пункціры. Вершаказы. З Вяліміра Хлебнікава. Зномы/Маст. С. В. Чарановіч. Мн.: Маст. літ., 1995, - 287 с.
ISBN 5-40 01461-4.
Copyright © 2013 byKamunikat.org
А потым мы выйшлі ў даліну...
Сінелі ўдалечы горы, урачыста высіліся лясы, і ззяла на небе не сонца, а само неба, нібы блакітная лінза, свяцілася мяккай, лагоднай, прыязнаю светлынёй.
Рупіліся на спелых палетках мірна гожыя дужыя людзі, а на зялёных лугах, у гаях гуляла і жвавілася няпужаная зверына.
Мы доўга моўчкі стаялі, удыхаючы водар шчасна, што напаўняў даліну, ды потым, урэшце, нібы намагаючыся, згадалі, што мы не адгэтуль, што мы не такія, што нам ужо трэба вяртацца, і тады грымнуў стрэл...
Усяго адзін стрэл, але ўся даліна павярнулася тварам, уражаная, да нас.
І вось ля самага небаспаду ўзнікла чырвоная хмарка і шпарка пасунулася-паплыла сюды, за ёю другая і трэцяя, цэлая чарада, і з кожнай гэтай чырвонай хмаркі на спелы ўраджай палеткаў, да ног нашых, сталі падаць і нагрувашчвацца ў кучы целы забітых казуляў, вавёрак, зайцоў...
Не з ношкай здабычы, а з ношкаю цяжкай гнятлівай віны мы адступалі — і ўсё адступаем яшчэ — з той дзівоснай, з той райскай, загубленай намі, даліны, куды нас завёў аднойчы наш паляўнічы лёс.
Бы дрэва, што мае адно карэнне, а дзве паставы, я — спарышы.
Той свет і гэты з'ядноўваюцца ўва мне, знаходзяць смерць і жыццё ўва мне ўвасабленне.
З дня ў дзень, з году ў год, з веку ў век збіраюся з тайнаю моцай, каб калі-небудзь абвергнуць сваё існаванне, адолець дваістасць і стаць насампраўдзе сабой.
На запытанні «Чаму?» і «Навошта?», з якімі скіроўваюся ўвышыню, вяртаецца мой адгалосак рэха і, доўга вандруючы ў пространі між спарышоў, знікае.
Я ведаю: гэтак, як ёсць, не павінна быць.
Але гэтак ёсць.
Бы жменя зярнят, сыпанутых у неабсяжнасць, вы несяце з сабой старажытны — і зноў абуджаны — змест.
І кожны жыхар, кожны дом, кожны камень і дрэва заваяванага краю маюць да вас асабістае дачыненне і мусяць сустрэцца сам- насам з вамі, каб нешта — ужо забытае — зноў убачыць і зноў зразумець.
Законам ахвяры ўраўнаважваецца закон улады.
Агольвае вострыя лёзы лёс.
«Не аддавайце сябе таму, што знаходзіцца па за вамі, і не бярыце, што вам не належыць, — вас папярэджвае нейчы голас, — інакш...»
Але над светам зіхціць маладое сонца.
Але іграе ў грудзях адвага.
Вы — першыя: нібы жанчына, чужына вас вабіць у глыб непазбежнасці — у нябыт.
У каморы, на ўслоне, я заўважаю поўныя ночвы фарбы: белай, чырвонай, зялёнай, сіняй...
Яна не змешваецца між сабой, і вабіць мой позірк, і выклікае вялікую прагу — хоць і не ведаю, што — маляваць.
Я адчыняю шуфляды, заваленыя рознаю драбязою, і калі выпадкова знаходжу ў адной з іх стары, але спраўны, яшчэ не ўжываны пэндзаль, радуюся, што ўсё атрымліваецца акурат.
Аднак фарбы — ці яны перастаялі, ці перасохлі — насуперак маім спробам не хочуць брацца да пэндзля і, быццам гумовыя, сцягваюцца назад.
Ну не, я ўсё роўна не адступлюся, ну не, я ўсё роўна зраблю па-свойму, я намалюю ўсё роўна сваю карціну і, запусціўшы пэндзаль на ўсю даўжыню дзяржальна ў глыб фарбаў, пачынаю іх перамешваць-варушыць.
І вось уся маса ў ночвах устрывожылася, заварушылася, захадзіла, і знутры яе пачалі выварочвацца, падымацца наверх, паўзці — быццам жывыя яны!.. — вантробы, з белай, чырвонаю, сіняю афарбоўкай — мне на здзіўленне і мне на жах.
Я адкідаю пэндзаль і, спатыкаючыся аб начынне, зваленае на падлозе, уцякаю з каморы прэч — ад моташных гэтых ночваў і ад карціны, якую намерваўся намаляваць.
На рыжай ссохлай траве спіць тыгр.
Раптам стаў небяспечным час і пагрознай — знаёмая балацінка.
Прывязаныя позіркамі да таго, што бачым, мы паварочваем з Тэкляй назад — да знямелых далёкіх людскіх сяліб, але мляўкія сцежкі расслізгваюцца пад нагамі,
і — абуджаецца тыгр.
Учора была сустрэча з пісьменнікамі з Маравіля — суседняй краіны, суседняй літаратуры...
Сёння працяг сустрэчы, і сёння прыйшлі газеты, і ўсе, хто ўчора дзяліўся ўспамінамі, чытаў пераклады ці звязваў у вузлы красамоўства ніткі ўзаемасувязяў, вышукваюць у газетах, што пішацца ў іх пра іх.
Дзіўна: хіба не самі яны казалі ўчора гэтыя словы,
хіба не іхнія твары адлюстраваліся на гэтых здымках,
хіба не іхнія прозвішчы складаюцца з гэтых літар, —
каб зараз вось гэтак заўзята, уважліва, з хваляваннем распазнаваць у газетах адно і тое ж — саміх сябе?!.
*
За даляглядам грымоты.
Дрэвы ўслухоўваюцца ў трывогу.
Неба вялікае і нямое.
Пахне зямлёй.
Ніхто не пэўны ў сваім жыцці, ніхто не ведае, што з кім будзе.
Падзеленая на пляцы і двары, нанова сабралася разам і стала сваёй прастора, дзе людзі, каб захавацца, выкопваюць сховішчы-ямы і дзе між усіх жыве тая, каго, як відушчы сокал, высачыла душа.
Нічога ёй не скажу, і яна мне нічога не скажа, яна ўсміхнецца зямлі, я ўсміхнуся ёй.
Цяпер у свеце вайна, і што было немагчыма ўчора, цяпер магчыма.
І патаемнай свабодай поўніцца свет.
Апусцілася над зямлёй і віруе рудая
хмара.
Дзе ў хмары сэрца, дзе розум, дзе вочы?
Пужаючыся яе, бегае па прадмесці запрэжаны ў воз гняды конь, і не вядома, дзе фурман.
Выюць сабакі, і зашываюцца куры якая куды.
Нібы яго падымае і ўтрымлівае паветра, кружляе па-над мястэчкам з грабеньчатай галавою вуж.
Я кладуся на дол: мне заўсёды хацелася быць бліжэй да нябёсаў, цяпер — бліжэй да зямлі.
Разважаючы між сабой, каму я належу, да мяне падыходзяць дзве не знаёмыя мне жанчыны і становяцца ў галавах.
Няма ў хмары сэрца, няма вачэй, але якаясьці сіла змушае яе віраваць, і вісець над зямлёю, і бачыць, што творыцца з маім сэрцам, і перайначваць звычны час.
За доўгія тысячагоддзі ўсё з'ела сырая зямля дарэшты: і косці людзей, і палотны адзення, і труны — з дубу, з грабу, з сасны.
Аднак пасярэдзіне могілак, перакапаных цяпер пад пляцы будоўлі, уцалелі, нічым не кранутыя, тры труны — каменныя чорныя саркафагі.
З вечна сутонлівай і ўжо разбуранай глыбіні іх узнялі, бы дзівосных істот, на паверхню, і першы рабочы, нявечачы камень, ломам, зубілам і малатком ускрывае глухое века першай труны.
Калі яно адымаецца — бачым: у ёй, бы жывая, ляжыць маладая жанчына — у чорным убранні, з кнігаю на грудзях. «Кніга магічнай мудрасці» — няўцямна чытаюць усе, хто тут ёсць, залатыя літары назвы, не разумеючы, што ім рабіць зараз з гэтай адкрытаю таямніцай, з гэтай адкрытай труной.
Але неўзабаве агульная ўвага, быццам знайшоўшы выйсце, сама па сабе перасоўваецца да тых — астатніх, нямых, яшчэ не чапаных — знаходак, і ўжо другі будаўнік, схіліўшыся, пачынае вярэдзіць і длубаць другі таямнічы паралелепіпед.
І зноў усё паўтараецца: як і ў першай, ляжыць у гэтай труне, нібы спіць засяроджаным сном, нетутэйшага хараства жанчына з кнігай магічнай мудрасці на грудзях.
Збітыя з панталыку тым, што адкрылі, бы нешта нас падганяе, з жалеззем сваім пераходзім няроўнаю чарадой да трэцяй — каб зноўку адкрыць тое самае, — да апошняй, замкнёнай, каменнай, чорнай, узнятай з глыбіняў смерці, труны.
Яны пазіраюць сцярожка перад сабою. Чырванеюць крытыя чарапіцай дахі
дамоў.
Золатам ззяюць крыжы бажніцаў. Блішчыць, абмыты імклівай залеваю,
брук.
Вуліца Дамініканаў, Габрайская вуліца, Ганчарны завулак... Дзе тут затойваецца жыццё? Дзе тут затойваецца смерць?
Нябачная сіла згінае каардынаты прасторы.
На вежы гадзіннік паказвае нераспазнаны час.
Вучацца нанава вымаўляцца словы, лічацца лічбы...
Гуляе жыццё з імі ў смерць, смерць — у жыццё.
Яна выходзіць следам за мною з дому.
Зжоўк яе твар, валасы ссівелі, і на ўсім свеце не засталося ніводнага чалавека, хто з ёю дзяліў бы яе дні і ночы, апроч нерухомага, мёртвага, распятага на крыжы Ісуса Хрыста.
Яна доўга дзівуецца, дзе я падзеўся, і, бы разважае з сабою ўголас, раз-пораз нягучна кліча мяне, аднак я маўчу, я не хачу ёй трапляцца на вочы, і гаварыць з ёй аб мёртвых рэчах, і прымушаць сябе быць такім, як яна.
Я хаваюся ў жоўтым асеннім празрыстым кустоўі і з ім станаўлюся адзіным суцэльным зрокам, адзінай суцэльнай душой.
Не ведаю, дзеля чаго, але яна мяне любіць, не ведаю, ад чаго, але яна стараецца выратаваць маю душу.
Пазіраючы па баках, праходзіць яна цяпер зусім побач са мною і — дзіўна — не распазнае, што я тут.
Яна паволі вяртаецца ў дом, а я застаюся ў садзе, дзе кожнае дрэва, дзе кожны куст свецяцца, як на свяце, і бачаць, і разумеюць мяне да самых глыбокіх куткоў маёй чалавечай, не ўратаванай — як Бог на крыжы — душы.
Ля самай зямлі палымнее чырвоная зорка — сонца: было яно срэбраным раніцою, было залатым удзень, а цяпер увабралася ў колер, пасля якога ўсталюецца цемра — у колер крыві.
Сябрына тутэйшых вясёлых хлапцоў, падзеленая надвое, дагульвае гульню ў мяч.
Захоплены разам з усімі гульнёю, я позна ўспомніў, што ўтульныя белыя домікі сцішанага пасёлка мне не свае.
Такі быў прасторлівы дзень, а зараз і тую вузкую сцежку, якою мушу прайсці праз лясныя нетры, забірае, імкліва згусаючы, змрок.
Колькі б ні доўжыўся дзень, гэтулькі доўжылася б гульня, але цяпер усё: больш часу не будзе.
Спяшаюся, але ці паспею, пакуль развітальнае сонца сцякае крывёю, дайсці да сябе — дамоў.
Далёкія пільныя вежы, нібы апошнія вартавыя, праводзяць мяне ў непазбежнае падарожжа — у непазбежную ноч.
Ідзе па пляцы сваім і нясе вязанку жоўтай ільсністай саломы сусед і мой школьны таварыш Багданчык Саша.
«Дзе ўзяў ты гэтай саломы?» — пытаюся я ў яго.
«Ты сам усё роўна не знойдзеш. Хочаш — сястра пакажа», — адказвае ён.
З юнай яго сястрою разам ідзём па разоры, разам выходзім за плот.
Ды там, дзе нібыта павінна ляжаць салома, красуе ад краю да краю поля зялёным- зялёная рунь.
Згодна гаворацца нашы словы, тахкаюць згодна сэрцы, дыхае радасцю невыказнаю рунь,
а Саша Багданчык, чамусьці спыніўшыся на дарозе з вязанкай саломы сваёй, пазірае, усё пазірае ў здзіўленні, пакуль яго бачым, на нас.
Там, дзе адна дарога ўпадае ў другую, да мяне падбягае, аднекуль узяўшыся, нізкі, з кутасікамі ў вушах, настойлівы звер.
Ён ненавідзіць мяне і, здаецца, хоча напасці, і я, каб яго задобрыць, развязваю торбу з ядой і кідаю зверу, што маю з сабою, — кавалкі сала, мяса і каўбасы.
Звер глытае мае пачастункі і, калі яны канчаюцца неўзабаве, падступаецца да мяне бліжэй — нібыта я даставаў іх з самога сябе і сам я таксама — сала, мяса і каўбаса.
Злева, удалечыні, віднеецца белы горад. У ім жывуць Немцы — іншыя людзі па мове і разуменні, як трэба жыць.
Але, каб трапіць туды, я мушу паразумецца са зверам, а ён усё болей раз'ятрываецца і выклікае ўва мне ўсё большую боязь, усё большы страх.
З другога канца дарогі чуюцца раптам цвёрдыя нейчыя крокі, іх чуем і я, і звер.
Цяпер і відаць ужо: гэта — Немец, і я, не могучы адгадаць, хто ён мне, сябра ці вораг, нібы збавення, чакаю яго набліжэння, яго прыходу, а звер...
У нерашучасці ён застывае спачатку на месцы, пасля паварочваецца і знікае ў глыбокіх, парослых кустамі, блізкіх равах.
У пасажыраў сумкі, валізкі, торбы. Калі пасажыры, спяшаючыся, бягуць да свайго вагона, сумкі, валізкі, торбы ўчаперваюцца ім у рукі і ўпарта іх цягнуць назад.
Калі пасажыры ўладкоўваюцца ў вагоне, сумкі, валізкі, торбы займаюць бесцырымонна іхнія месцы і, робячы іх сваімі вартаўнікамі, не адпускаюць іх ад сябе.
Пасажыры турбуюцца, пасажыры хвалююцца, пасажыры шчыруюць, пасажыры слугуюць, нібы яны — сумкі, валізкі, торбы, а сумкі, валізкі, торбы — сапраўдныя пасажыры.
Зазванілі званочкі, усплёснуліся кімвалы, узнесліся галасы. «Харэ Крышна, Харэ Крышна, Крышна-Крышна...» — творыцца махамантра.
Маму Тхакур дас у аранжавым аблачэнні сядзіць, скрыжаваўшы ногі, і, пакуль раздаецца з тацы прасад, гаворыць: «Мінуліся тыя часы, калі нас можна было палічыць па пальцах, цяпер нас шмат...»
Прысутныя, што прыйшлі на гадзіну сустрэчы, слухаюць, згодна ківаюць галовамі і задаюць пытанні.
А я згадваю тыя часы, калі Маму Тхакур дас быў проста Міша, калі нікога не трэба было лічыць ні па пальцах, ні як інакш, калі кожны быў значны не тым, што знайшлося, а тым, што шукалася, што спасцігалася і што не мела наймення...
І мне шкада тых магчымасцяў і тых часоў.
Мы не займаем ніякіх пасад і не маем ніякіх званняў, але якраз у гэтым усе, хто ведае нас і не ведае, бачаць нашу пасаду і разумеюць наш чын.
Мы не такія, мы іншыя, але мы апынуліся тут, і тутэйшае наваколле пераконвае нас няспынна, што мы гэтакія, як усе.
Мы робім не тое, што хочам і можам, а тое, што нам прапануюць,
а тое, што хочам і можам, хаваем на потым, на некалі, нібы ў труне, у сабе, і, адмаўляючы рэчаіснасць, што не дае нам адбыцца, згаджаемся гэтак з ёй.
«Я ніколі не каяўся ў тым, чаго не рабіў, але каяўся ў тым, што рабіў», — нам прысвячаюць свае высновы волаты думкі.
Sumus ne simus.
Мы ёсць, каб не быць.
Ад царквы да царквы, ад леснічоўкі да леснічоўкі ідзём з Арабейкам Іванам, напытваючы сцяжыну да той крыніцы, з якой піў святы.
Мы знемагліся, нас паліць смага, але мы адмаўляемся ад піцця, і людзі, бачачы нашу адданасць святой ідэі, шчырае наша імкненне, нам кажуць, кудою ісці.
Апоўдні гарачага дня мы прыходзім да мэты. Крыніца ўвабрана ў зруб, і Іван Ара- бейка першы, схіляючыся над зрубам, зачэрпвае ў конаўку, што мы знайшлі тут, вады.
Гэта, аднак, не зусім і вада, а — жоўта-чырвоная вадкасць, бы недзе глыбока, адкуль выцякае крыніца, у падземных нетрах, точыцца бесперапынна нейкая бітва і сплывае гэтакаю крывёй.
Іван Арабейка п'е. І я п'ю, сціскаючы зубы, таксама.
Потым мы будзем хварэць, будзем пакутаваць, але будзем ведаць, што далучыліся да самай сутнасці свету і што пілі з крыніцы, з якой піў святы.
Нібы маладыя багі, вы ўзыходзіце на пракаветных палетках зямлі — і зямля становіцца вашай.
Вам дазваляецца ўсё: вы пераймаеце ў свае рукі ўсялякі суд, і пераходзіць на ваш бок праўда.
«Бог абірае таго, хто сам сябе здольны абраць», — вы пераконваеце з дня ў дзень рэчаіснасць,
а яна гэтаксама, з дня ў дзень, пераконвае вас, што Бог, якога вы маеце, мёртвы, што Бог, якога вы маеце, — смерць.
Па снежнай грувасткай дарозе з малою сваёю дачкою паволі іду ў мястэчка.
Калі падыходжу — бачу: тут адбываецца мітынг — ля самай дарогі, побач, на голым палетку, і чую ўзварушаную гаману.
На ім верхаводзіць ксёндз — колішні мой хаўруснік з часоў вальнадумнасці і маладосці з вострым і ясным абліччам ці ветаха, ці маладзіка.
І словы, што ён цяпер прамаўляе, вострыя, нібы лёзы; крэсляць яны на целе прасторы зацятыя рэзкія рысы і падзяляюць усіх, хто іх слухае, напалам.
У цэнтры мястэчка, ля крамы, таксама сабраліся людзі. «Трэба яго павесіць! Ён — шкоднік», — гучаць адны галасы. Другія пярэчаць: «За што? Не ён вінаваты ва ўсім, што так сталася, а вунь тыя...» — і пальцы паказваюць угару.
Доўга стаім тут, але дарэмна: машыны з хлебам няма і няма. І толькі калі пачынае брацца на вечар і на ліловым небе ўзыходзіць зіхоткі месяц, разыходзімся па дамах.
З малою дачкой і парожняю кайстраю за плячыма падаюся той самай, занесенай снегам, дарогай назад.
Нічога ўжо не чуваць, не відаць, ужо скончыўся мітынг, але там, дзе ён быў, на сялянскім голым палетку, адтала зямля.
У крамных вітрынах павыстаўляны рэчы — мо для сустрэчы, а можа, для развітання.
Нібы ля сваіх дарагіх нябожчыкаў, мы спыняемся каля іх, аглядаем іх, убіраем іх у душу і ў памяць.
І адчуваем, хвалюючыся, што з імі нас звязвае тайнае падабенства, бы некалі, напачатку, калі Бог тварыў свет, мы былі гэтаксама рэчамі і будзем некалі зноў.
Усё, чым багаты мы, — гэта рэчы, і ўсё, перад чым мы аказваемся багамі, — яны.
Мы адыходзім далей.
Але застаюцца ў вітрынах рэчы, а ў рэчах — мы.
І вось, бутэлькі з віном і гарэлкай, якія я здолеў здабыць на вакзале ў краме, кудысьці зніклі.
Толькі ў самым кутку каморы сярод папяровых падраных абгортак знаходжу адну з вузлаватага белага шкла бутэльку і доўгі, з драўлянымі тронкамі, нож.
Мяне апаноўвае злосць і роспач: «Ну, я ж яму пакажу! Ён і сюды дабраўся, стары мой п'яніца-бацька...» І па гарачых слядах я кідаюся яго шукаць.
Ён ляжыць у пакоі, на сваім ложку, на якім потым памрэ, і калі я замахваюся на яго нажом, заўважаю яго спакойны і ўсмешлівы позірк, у якім тлее нейкі інакшы, чым я разумею, сэнс.
Ён не баіцца нажа, яго нават, здаецца, цешыць, што я спрабую яму перашкодзіць памерці сваёю смерцю і як бы бяру яе на сябе...
Я спахапляюся: Божа, што я раблю, з кім змагаюся, каго караю?!. Мы апаілі жыццё віном і гарэлкай сваіх пачуццяў і самі сп'янелі і, п'яныя, гаспадарым, адстойваем сваю праўду, выносім прысуды...
Я апускаю паволі руку, узнесеную над бацькам, і пакідаю бацьку ўсё, што маю з сабой: з драўлянымі чорнымі тронкамі нож і не ўзятую ім з вузлаватага белага шкла бутэльку,
і пакідаю бацьку ягоную смерць.
Мы на шляхах: з рэчаіснасці, дзе ўсё змяняецца то паступова, то раптам, у рэчаіснасць, якая прыцягвае нашу бязмоўную і невідушчую ўвагу, нібы магнітную стрэлку полюс, і ў абсязе якой мы робімся тымі, кім ёсць.
Мы паміраем на ноч, але не належым ночы,
уваскрасаем на дзень, але не належым дню.
Нашы малыя жыцці і нашы малым смерці выводзяць нас у наступнасць, дзе мы адчуваем-распазнаёмся, што мы тут ужо былі.
Як рухаецца па складах і па словах увага, каб прачытаць урэшце завершаны сказ, гэтак чытаем бесперастанку мы самі сябе, і як важна пры гэтым не схібіць, не зблытацца, не запнуцца, а ўсё прачытаць па парадку і цалкам засвоіць нам скіраваны змест.
З глыбіняў вякоў узнікаюць і зноўку знікаюць дарожныя знакі — людзі, што сустракаюцца нам на нашых шляхах.
Паэма пагашаных люстэрак
Мы гуляем у хованкі:
сховы.
Небяспечныя хлеб, вада.
Праз парушаныя асновы
прабіваецца лебяда.
Як зіхцела жыццю звышмэта!..
Лета,
чорнае ад пакут.
Кожны кут абшукаю:
дзе ты?!.
Адгукаецца водгук:
тут.
Ношка цяжкая
ураджаю.
Нерухома стаяць сады.
Хто каго з нас апераджае?
Быццам веды —
вядуць сляды.
Асляпляльны дарунак боскі:
не ўмясцілі календары.
Сустракаюць
пустыя вёскі,
абязлюднелыя двары.
Што вам згадваецца,
раздарожжы?
Што вы памятаеце,
платы?
Зазіраю ў люстэркі:
можа,
у якім засталася ты?!.
Успаміны
тлумачаць нешта,
прагнуць будучыняю ўзысці.
Каб успомніць цябе дарэшты,
мушу зноўку цябе знайсці.
То зацягваючыся імглою,
то квітнеючы ззяннем,
бярог
свет свае таямніцы:
малое —
дарагое:
ў найменшым — Бог.
Расшчапіліся раптам
хвілі —
i адкрылася бездань сама.
Мы з табою жыццё хвалілі.
Без цябе мне
жыцця няма.
Кім былі,
больш ужо не будзем,
Толькі хмурнаю талакой
знерухомелі стоды
ў бязлюддзі,
ўдалеч цягнучыся рукой.
Мы жывілі ix:
нашы творы,
ушаноўвалі кагадзе.
Але зрушылася прастора:
тут — яны,
ты —
не кажаш —
дзе.
Што сабралася ў выніку —
ў ношцы?
Прысвячалі сябе,
хто як мог,
мы наступнасці.
Пераможца —
выракаюся перамог.
Толькі б ты адшукалася —
ў святы
перайначаліся б часы...
Уваходжу,
вандроўца,
ў хаты:
ціша,
змоўклыя га л асы.
Тут жылі:
ростань сніла сустрэчы.
Без цябе —
быццам птушцы
без крыл.
На фіранкі,
на кнігі,
рэчы
асядае паволі пыл.
Засяваўся насеннем скону
(хлеб — гарчэча)
спрадвечны аблог.
Бы люстэркі, вісяць іконы,
у іконах —
распяты Бог.
Па мяжы,
што няўзнак дзяліла
(што — ўнутры,
што — знадворку)
свет,
бы па лініі небасхілу,
я іду за табою ўслед.
Ты ўзышла з маіх сноў:
нявеста —
каб не быў аніколі сам,—
блаславёная скрытым зместам.
Каб адкрыўся —
карцела снам.
I карцела
лязу калізій
ўцяцца ў думку i ў пачуццё.
Homo sum —
у Чырвонай кнізе
прачытаю сваё жыццё.
Бог пагібелі i ратунку
таясамны.
A крокаў шмат.
Разыдуся па ўсіх кірунках.
Сад,
адняты ад птушанят.
Што рабілі —
тое губілі.
Час, як рэчка,
ў нябыт уцёк.
Экскаватары,
аўтамабілі
пазакопваліся ў пясок.
Кадры колішняй кінастужкі —
нейчы
спраўджваючы загад,
паляцелі ў наступнасць
птушкі...
Не знаходзяць шляхоў назад.
Ты была мне
вяха i мерка.
Даўніх воблікаў чарада.
У пагашаныя люстэркі
углядаецца лебяда.
Узыходзілі знакі долі
у няспынных жніве-сяўбе.
Я табе аддаваў —
не здолеў,
каб аддаць назусім —
сябе.
Выгаворвалася ў гаворках
незвычайнае.
З-пад рукі
мы ўглядаліся ўдаль...
На ўзгорках
крылы ўзмахваюць:
ветракі.
Голас нейчы
ў бязлюддзі плача.
Удыхаюцца сквар, імжа.
Ты бліжэй да мяне,
чым бачу.
Перайшлася няўзнак мяжа.
Мы з табою адзінаверцы.
Будзь маёй назусім —
прашу.
Цела мёртвага Бога ў сэрцы:
не памёршы —
не ўваскрашу.
О як лета цвіло!..
Ў абалонцы
вокамгненнага міражу
над зямлёю згарэла сонца.
Цень,
адкінуты на мяжу.
Паэма парушанай мяжы
На стол насцелем карту —
не абрус.
Мінулае адсутнічала.
Страты
загойваліся самі.
У хаўрус
нас аб'яднаюць нетры
інтэрната.
Час рухаўся то ўраз,
то пакрысе.
Каб гартавацца,
варта быць са сталі.
У вокнах дом:
у ім жылі мы ўсе.
А па-за домам дрэвы падрасталі.
Пакоі ўсцяж:
тут вучымся і спім
і сілу падначальваем бяссіллю.
А не хапіла,
з вокнамі,
усім —
нас,
чатырох,
у цёмным пасялілі.
Чатыры ложкі,
тумбачкі ля сцен,
стол пасярод
ды крэслы,
ды ў зеніце
гарэла блякла лямпачка:
ўзамен
адсутных сонцаў.
Скажуць: «Пажывіце».
Адмежавала новае жытло
нас раптам
ад знаёмага наўколля.
І разам з намі ў поцемкі ўвайшло,
чым самі не былі яшчэ ніколі.
Што разумелі —
мучылася.
Свет
быў па за намі,
быццам чыйсьці досвед.
Як з ім з'яднацца?
Кімсьці неўпрыкмет —
ці дзень, ці ноч —
над намі вёўся дослед.
Казаў настаўнік:
«Зло й дабро — адно.
Каб не памерці —
мусім мець дзве веры».
А думка
апускалася на дно
і адчыняла
ў невядомасць дзверы.
Знікалі межы:
думаем?
ці спім?
ці снім сябе?
Той самы —
не мінае,
не настае:
у нас — ён,
мы — у ім:
час, што прыкмет і воблікаў
не мае.
Здзяйсняючы
таемную імшу —
прашамацяць то шоргаты,
то ўзмахі, —
нас працямнялі,
джалячы душу,
нібы рэнтгены —
ўражваючы —
жахі.
Ляжаў на ложку,
быццам нежывы,
адлучаны —
было нібы чужое —
не варухнуцца —
з ног да галавы —
ад цела
невядомаю мяжою.
Што з намі адбываецца?
Плюсы
змяняліся на мінусы.
Спадсподу,
прабіўшыся,
гучалі галасы:
адны — пра з'езд,
другія — пра свабоду.
О колькі ў свеце белым
адрасоў,
размешчаных усцяж,
па небасхіле!..
Мы думкай зазіралі ў вокны слоў,
а іх,
каб іх не чулі мы,
глушылі.
Калі мы ў згодзе —
мы — учатырох.
Калі ў нязгодзе —
нас чатыры чвэрці.
Сціраў змрок межы,
ды ніяк не мог
мяжу,
што ўсіх адрознівала,
сцерці.
Вачамі іншых бачыў,
хто я сам.
З завучаных здабыткаў,
быццам з клеткі,
я вырываўся.
Абяцалі снам,
што будуць бачыць праўду толькі,
сведкі.
Душа жадала
шчасця і пакут,
каб вырвацца
з надзённасці жабрачай
у новы час.
Ды сведчылі:
я — тут, —
ці дзень, ці ноч,
чыесьці справаздачы.
У невядомасць творачы
прарыў,
гарачай думкай
набракалі словы:
такіх яшчэ ніхто не гаварыў...
У цемры — час,
а цёмнае — часова.
Казаў настаўнік:
«Зло, а перамнож —
і з'явіцца дабро.
Сусвет адзіны:
мы — ў ім,
і ў нас — ён».
Усміхаўся нож,
чакаючы прызначанай гадзіны.
Сталелі дрэвы ў карані і ў ствол.
Навошта знацца
з доляю нявартай?
Учатырох —
пасланая на стол —
сцярожка нахіляліся над карткай.
Так многа межаў!..
Вастрыё нажа
паказвала магчымасці.
Прыязна
нас клікаў свет.
Ды ёсць адна мяжа:
пакуль не перайшлі яе —
мы вязні.
Кароткае задоўжвалася.
Ўрок,
прыдуманы знарок,
каб не ляцела
душа, як птушка,
паглыбляў у змрок.
На сцены наштурхаўвалася цела.
Скіроўваўся ў сябе і зрок,
і слых.
У будучыню клікаў голас чыйсьці
і патанаў у воплесках.
Па ўсіх
тужыла недасягнутае выйсце.
Канчаўся з'езд.
Пад зрэбнаю карой
бруіліся разбуджаныя сокі.
Змянялася адна пара другой.
Мы — не другія.
Мы здзяйснялі ўцёкі.
Туды, туды —
дзе ззяе небасхіл,
дзе беды
раствараюцца без следу,
дзе сіла не адлучана ад сіл,
жыццё — ад жыццяў,
дзе не хлусяць веды...
Што сталася
і не —
як спарышы.
Цяжар
будучыя крылы.
Калі змаўкалі ў свеце і ў душы
усе гаворкі —
цемра гаварыла.
І ведаў я:
вясною ці зімой —
з усіх абмежаванняў,
нібы з ямін,
расці належыць.
Сутнасці самой
усе здаём
усё жыццё
экзамен.
Што цяжыла,
спадзе, нібы рызман.
Я паўтару,
што ўведаю,
ўсім чвэрцям:
не сведчы крыва,
не ўваходзь у зман,
не прысягай багам, —
каб не памерці.
Нас,
распазнаных джаламі жуды,
нацэленых на подзвіг невядомы,
расселяць па адным —
каго — куды.
А мне парадзяць:
«Ты ідзі дадому
Бы хто кране
патайную струну —
з душою загавораць парушэнні.
Ў чатыры столкі
карту я згарну,
нож пакладу,
ўсміхнуўшыся,
ў кішэню.
Не рупячыся,
колькі дзе гадзін,
жыццём з'яднаны,
быццам рэкі з морам,
з тым часам,
што не дзеліцца,
адзін
пайду па апусцелым калідоры.
Кім стаў ужо?
Кім яшчэ мушу стаць?
Нязведаная будучыня кліча.
І будуць доўга ў вокнах пагасаць –
смуткуючы —
знаёмыя абліччы.
Паэма чырвоных вяровак
Жаўцела лотаць.
Вецер ею пах,
і хваляваў,
і вабіў у вандроўкі,
і абяцаў, што там...
А на слупах
вагаліся чырвоныя вяроўкі.
Замкнёны ў год
зламаўся краявід
і паказаў таемнае.
На зломе
увасабляўся тварамі нябыт
і ўсё наўкол,
кім ёсць яно,
знаёміў.
На часткі — шмат:
распалася шкала.
Чаго хто варт? —
пыталіся тавары.
Наступнасць адступалася.
З-за шкла
глядзелі перакуленыя твары.
Далёкае і блізкае
ўпрытык
і ломячы сустрэчаю
значэнні,
сыходзіліся:
позірк не прывык
і вынаходзіў розум
тлумачэнні.
Рос недарод.
Стаяў квадратны год:
стагоддзі абаперліся —
падрубы.
На ўсіх пляцах
аб'яўлены ўзыход
вёў патаемна
у глыбіні згубы.
Мяне спынялі:
нельга нацянькі.
Аблытаны чырвонымі
сцяжкамі,
я жыў нідзе,
нікому.
Пацукі
адважна верашчалі за мяшкамі.
Сціскалася прастора,
як сіло.
Час абяцаў:
не пашкадуе плёну.
Употайкі —
пакуль не рассвіло —
усе наўкол
закопвалі імёны.
Каб разам быць:
відушчы ці сляпы —
ніхто не можа
мець з жыцця карысці.
А рассвіце —
падымуцца слупы.
Мы пра нябёсы
марылі калісьці.
Свае імёны:
аддзялялі — кроў.
Ёсць я і ты.
Але ты плачаш з жалю.
Парадкавыя твары
ў нумароў.
Чаго хто варт —
па іх распазнавалі.
Не тоячы ні радасці,
ні слёз,
ты мной жыла.
І лотаць — для адвару.
Ёсць ты і я,
а паміж намі — лбе,
і ў лесу
пераменлівыя твары.
Акрэсліваўся ўчынкамі.
Цякло
жыццё далей.
Я прыпыняўся нечым.
І краявід накрэсліваў
на шкло:
каб ён застаўся —
вечнае нявечыў.
Страх краўся ўслед.
Хаваў, як запавет,
імя свае ўнутры сябе.
Вяснова
мне не цвісці, як лотаці.
Паэт
агучваў перакуленыя словы.
Пакінуты
разгляду і суду:
пад нумарамі
вартасці і вады,—
я з сутнасцю
аднойчы супаду.
А пацукі захоплівалі ўладу.
Ашукваецца розум
спадцішка.
Пасылкі назапашаны
ў каморах.
Хто ні ішоў —
твар унутры мяшка:
павыгрызаны дзіркі
ў некаторых.
Пытаўся:
хто вы?
Быў адказ:
мільён.
Знадворны плот
з унутранага плота
ўзнікаў і паўтараўся.
Плен — палон,
калі ён аддзяляе
ад палёту.
Хто вёў — спыняў.
Пад позіркам касым
дзялілася, што ёсць,
на шмат і мала.
А што было ўнутры —
на дзіва ўсім,—
нібыта не было яго,
маўчала.
Наўкол казалі:
«Радуемся дню».
Не ведалі:
пахмуры альбо зыркі,
ён у вяроўках —
нібы ўвышыню,
скруціўшыся,
выцягваліся дзіркі.
Шукаў цябе.
Мо адгукнешся, мо?..
Мяшкі — каб ашукаць:
ад недароду.
І сам змаўкаў:
мо спраўдзіцца само?..
Ратунак абяцалі перашкоды.
Не гэткія,
ці ўспомнімся:
свае.
Адбіткі з твару —
можна кратаць:
блізка.
Каб разам быць —
душа не пазнае.
Дзе ты,
дзе я —
знаходзілі па спіску.
Цікавіліся:
нумар — для арэн.
І цікавалі:
радуюся сховам.
І быў адзіны змест
у перамен:
як апынуцца ў целе
пацуковым.
Упісаныя ў пляц,
нібы ў квадрат,
у век наступны
слаліся пасылкі.
Утоптваючы грунт,
ішоў атрад.
Патыліцы прадбачылі
памылкі.
Я мыюся
слатою і жарствой.
Зламаны год —
ці змыюцца пячаткі,
накрэсленыя ім?
Я ўжо не той,
кім краявіду
бачыўся спачатку.
Сам перашкодай стаўшы
насланню,
я перашкоду
адсланю вачыма,
каб хоць здалёк
убачыць светлыню —
дзе апынуся некалі —
айчыны.
Страх адступаўся.
Вецер ёю пах:
каб мелі шчасце
ўваскрасаць і лётаць,
усходзіла
ў дзіравых чарапах,
паволі распускаючыся,
лотаць.
*
Стаяць на балоце
стагі
з аснежанымі вярхамі –
тутэйшыя горы.
*
Рэчка замерзла.
Мост
здзіўляецца лёду:
адкуль ты ўзяўся?!.
*
На непарушным снезе
лёгкі заечы след
і чалавечы —
цяжкі.
*
Ялінка на сметніку.
Вось і ўвесь Новы год!..
Вось і ўсё наваселле!..
*
Зімовае сонца.
Імкнуцца ўстаць
са снежнай пасцелі
цені.
*
Зіхоткая поўня –
акно,
з якога
глядзіць у душу нябыт.
*
Парушаны мур:
чырванее жар —
цэгла ў бязмежжы
сцюжы.
*
Снежная горка.
Дзеці
злётваюць долу —
ці, можа,
увышыню?!.
*
Чакаем таксоўку ўначы:
чарга
пасунулася на адно месца —
і то весялей.
*
Зімовыя прыцемкі:
снег настае,
растае наваколле.
*
Вісяць між пупышак
замерзлыя кроплі —
таксама
вясны чакаюць?
*
Абудзіўся сярод суровых
зімовых палеткаў:
куды пацячэш,
ручай?!.
*
Які пахмурлівы небакрай!..
Адтуль
вясна надыходзіць.
*
Чырвоны дом на гары —
уволю
я ў ім нагутарыўся б
з цішынёй.
*
Бягуць ручаіны
у полі —
звівы
жвавай гаворкі.
*
Бярэзіна
і без лістоты,
шпакоўня
і без шпака —
пытанні, узнятыя ўгору:
ці не забыўся
пра іх сакавік.
*
Беляць у садзе вясновым
камлі —
галіны
самі пабеляцца неўзабаве.
*
Вісіць і не падае
у паветры
зялёны дождж:
ніцыя вербы зазелянелі.
*
Не бойся цячы, ручай,
у яры і ў ямы:
рака
цябе не забудзе.
*
Вясновы самотны вечар.
Гуляе дзяўчынка
у хованкі з маладзіком.
*
Ля лазні
бярозы ў набраклых пупышках
і дзед-прадавец
з вязкай леташніх венікаў:
не спазніўся?!.
*
Гром загрымеў —
і адразу
аціхлі ўсе галасы,
нябёсы гавораць!
*
Першыя кроплі дажджу:
на плітах
азбука кропак.
*
Ладкуюць гнёзды гракі:
абламанае вецце
зноўку
вяртаецца дрэвам.
*
Здалечыні,
праз начную імглу,
агеньчыкі замігцелі:
адзіны ва ўсім наваколлі дом,
што не спіць, —
бальніца.
*
Вішня наўскрай дарогі,
спяшайся
першаю расцвісці —
у пчол
абранніцай будзеш.
*
Кроплі дажджу
пастукаліся ў акно —
ці мо самі нябёсы?!.
*
Прарэзаліся на градках
стрэлкі цыбулі:
вачам дзівунак.
*
Ходзіць паважны грак
між квітнеючых сліў
па двары — г
аспадар,
што вярнуўся з замежжа.
*
«Даў Бог —
пражыла цэлы век,
а не ведаю,
у якім баку сэрца...» —
бабулі
ў царкоўным падворку.
*
Шчыміцца ў плот
цікаўная крапіва:
што тут,
у агародзе?
*
Вішні цвітуць —
і кветкі
маюць свой цень?!.
*
Вяду вясноваю вуліцаю
з бальніцы
маці сваю старую —
вяду
сваю старасць.
*
Бэзавы куст заквітнеў —
у доме
парасчыняліся вокны.
*
Крывенькая яблыня ў полі —
хоча ЎЦЯЧЫ
з гэтага месца,
дзе пасадзілі?!.
*
Цвітуць на бальнічным двары
жоўтыя дзьмухаўцы —
уцеха
вачам чыімсьці.
*
Селяцца ў коміне хаты
вароны —
зрабіцца
чарнейшымі захацелі?
*
Калючы асот —
але вунь, глядзі:
пчала з ім сябруе.
*
Дом
з каляровымі аканіцамі —
матылькі
разгарнулі крылцы?!.
*
Мокне на беразе возера
з вудай рыбак —
злоўлены язь
ловіць ротам дажджынкі.
*
Зона.
І як вы зайшлі,
бярозы,
туды — за калючы дрот?!.
*
Старыя дамы:
хацеў бы
зайсці ў кожны з іх,
у кожным
пажыць хвіліну.
*
Сеў матылёк на куст
квяцістага бэзу —
і ўбачылі ўсе адразу,
які фіялетавы бэз,
а матылёк — бялюткі!
*
Паўзлазілі дзеці на дрэва:
дом,
што дарослымі не заняты.
*
Ледзьве відаць яго —
а запоўніў
сабою ўсё паднябессе:
жаўрук спявае.
*
Бульба цвіце.
У рамонкаў
круглыя вочы.
*
Вадасцёкавая труба —
увага,
што скіравана адразу
у неба
і ў дол.
*
Бярэзіна ўсохла,
а ў вершаліне
красуе зялёная амяла:
пераможца лёсу?!.
*
Каля зялёнага дрэва
скульптура з дрэва:
маўклівая спрэчка
пра дасканаласць.
*
У вёсцы.
Як дзіўна зноўку пачуць
гаворку,
знаёмую з немаўленства,
ад незнаёмых людзей.
*
Ускрай маладога жыта
сінія васількі —
сінія буквіцы
ў кнізе лета.
*
Сохнуць на плоце збанкі:
штыкеты
займелі галовы?!.
*
Хаваецца між дамоў
зіхатлівая поўня —
цыганка нябёсаў.
*
Вышэй за царкву
комін фабрычны:
дым
таксама малітва?
*
Вецер павеяў,
закалыхаўся зялёны чарот –
і ўзнікла
РАЗМОВА.
*
Перасяляемся.
У кватэры
селіцца рэха,
у рэху –
пражыты час.
*
Павырасталі рамонкі
вышэй за рэйкі:
старая вузкакалейка.
*
Усё ў ім галініцца,
усё разнастайваецца,
усё
няспыннае паўтарэнне:
дрэва —
ці, можа, само жыццё?
*
Косяць —
але ні для кога:
такі твой лёс,
трава гараджанка.
*
Не замінайце,
ветахі ліхтары,
дзівіцца на поўню.
*
Па-над запруджанай вуліцай
лётаюць жвавыя матылькі:
машыны гэтак
не могуць.
*
У горадзе бор —
ацалелы гурт
упорлівых абаронцаў.
*
Руіны даўняга замка.
Якая з гэтых сцяжынак
вядзе ў саму даўніну?
*
Навеялася да весніц
хваля пяску —
хваля мёртвага часу.
*
Сцелецца ў жыце
сцежка —
развага
жыцця пра жыццё.
*
Тэлефон аўтамат
на рагу дзвюх аціхлых вуліц
перадумвае,
што чуў за дзень.
*
Вярбіны,
нахіленыя па-над ракою:
як гэта —
плынь цячэ,
а іх адлюстроўванні
застаюцца?!.
*
Спахмурнела —
і глыбіня
вярнулася наваколлю.
*
Стромкія дрэвы:
яны адны
заўжды памятаюць
пра неба.
*
Канчаецца дзень —
у дрэў
выраслі цені.
*
Пад плотам
пасохлы дзядоўнік
і дзед-жабрак:
пабрацімы?!.
*
Шчаслівіцы-вербы:
такая сухмень —
а яны з ракою.
*
Бяроза каля царквы —
дзве белыя постаці
прыгажосці.
*
Дождж!.. Дождж!..
І дзе ты быў усё лета?! —
плачуць сады.
*
Падаюць дзічкі ў траву —
і адтуль цікуюць:
ці хто іх возьме?
*
Старая таполя
з парэпанаю карою —
няспынна цякуць
па ёй ручаінкі часу.
*
Такая празрыстая далячынь –
відаць
нядаўняе лета.
*
Зграбаюць жанчыны ў кучу
апалае лісце —
і вось ляжыць перад імі
яно, быццам дзіўны
упаляваны звер.
*
Марудныя доўгія чэргі —
яны адны
яднаюць усіх сягоння?
*
Дождж церусіцца —
дым
не бачыць, дзе неба.
*
Згусціўся туман —
і вокны дамоў
сталі вачамі
прасторы.
*
Уранку я выйшаў з дому
і ўвесь дзень ішоў
у кірунку да сонца.
Якім супярэчлівым
аказаўся мой шлях!..
*
Якая прагная гліна!..
І з жабрака
сцягвае боты.
*
На скрынцы для смецця
цярпліва
сядзіць крумкач.
Раніца ўвосень.
*
На небе туман,
на зямлі слата:
наша, надвор'е?
*
Расклалі ля рынку
цяпельца
і грэюць рукі:
армяне ў Менску.
*
Ці калі-небудзь
сюды вярнуся?!.
За плынным акном
тасуюцца краявіды.
*
Снег усцілае зямлю,
на снег
сцелецца жоўта-барвовае лісце:
мастачка-восень.
*
Пад небам асеннім
калодзежны журавель:
скардзіцца, што не можа
лётаць?!.
*
Выйшла з аўтобуса
і азіраецца —
ці яе
гэты прыпынак:
старая перасяленка.
*
Над курганамі туман —
ці дым
вогнішчаў старажытных?
*
Зіма ў лістападзе!..
У скутай рацэ
плаваюць качкі.
*
Убілася ў берагі
і заўзята
габлюе рачную плынь:
руплівіца-кладка.
*
У лужыну зазіраюць
познія дзьмухаўцы:
там — сонцы?!.
*
Вагаецца вецце
асенніх дрэў —
і вагае,
аплёўшы сваімі ценямі,
дом.
Дзе грыб, там любы краявід набывае асаблівую прывабнасць, і сярод многіх хваін і бярэзін грыбнікі абіраюць для пакланення якраз тую бярэзіну і тую хваіну, пад якою бачыцца грыб — самы праўдзівы і ганаровы герб любога гербарыю.
Нібы хатка Бабы Ягі, грыб стаіць на адной назе, акрыўшыся рабою страхою-магеркаю, і, як гібрыд, спалучае ў сабе стромкае і круглае, пляскатае і пукатае.
Хоць грыбовы век нетрывалы, але ў бары і ў лесе ён гэтакі самы абарыген, як стогадовыя дрэвы.
Грыб — горб, што ўзнікае як рывок «паграбовай», спадсподняй напругі ў невядомае вымярэнне, насустрач дажджу і небу; вузел, што звязвае раз'яднаныя рухі прыроды ў адно.
Грыб чуйны і далікатны, як рыбіна, і калі што-небудзь з надвор'ем не так, ён гэтаксама, як рыбіна, выкінутая на бераг, гіне і прападае.
Грыб усім падабаецца, ім не грэбуе ні славянін, ні габрай, ні селянін, ні бюргер.
Збан лепіцца з багны — з гліны, загартоўваецца на агні, а выпрабоўваецца ў штодзённым у жытку-побыце.
Калі збан парожні, ён адзываецца сваёю звонкаю іпастассю, калі поўны — глухой.
Як найбольшае багацце, як самую сваю душу, збан зберагае ўнутраную пустату: дзякуючы ёй, збан не хвілінная забаўка, а заўсёдны здабытак і можа зноўку і зноў напаўняцца ўсё новым змесцівам — вадою, віном альбо малаком.
Звычайна збан стаіць на стале, на паліцы альбо вісіць — калі сохне — на плоце, але варта яму ўзбунтавацца і ўпасці вобзем, ён тут жа разбіваецца і, пазбаўлены душы пустаты, становіцца грудаю ачаропкаў.
Ці гэта банкет, ці базар, ці любы іншы збор — усюды, дзе прысутнічаюць людзі, прысутнічае і збан.
Да збана чэпяцца забабоны, але ён не звяртае на іх увагі, ён безупынна абнаўляецца, і гэтае безупыннае абнаўленне аберагае яго і ад абагаўлення, і ад забыцця.
Усе дрэвы пазіраюць на пень звысоку, але ён і не пнецца ўгору, каб з імі зраўняцца: ці ліпень, ці кіпень, ці хліпень, ён — той самы, ён — нерухомы, ён — дрэва на пенсіі, ён адмежаваны ад вышыні, якая прымушае дрэвы цвісці, хвалявацца, упадаць у роспач і аддавацца надзеі, і таму ён упэўнены ў сабе, і таму ён ні перад кім не гне спіны, і таму ніколі не збіваецца з панталыку, і таму ў сваіх пенатах ён пан.
Пень — не кволая, а спелая, не папярэдняя, а наступная ступень існавання дрэва.
Аб пень спатыкаюцца.
Ля пня спыняюцца.
На пень наракаюць («пеняют»).
Пень успамінаюць у казках і прыказках, і сам ён — памяць, у спіралях якой спяць мінулыя леты.
Быццам жывыя манеты-пенязі, пень абсядаюць апенькі.
Да пня, каб пачысціць глюгу, ляціць груган і, каб паспяваць, — пеначка.
Срэбра зрэбнае: яно блізкае простаму людскому жыццю, шэраму на выгляд, шурпатаму навобмацак.
Золата аздобнае: заўсёды і ўсюды яно пачувае сябе волатам, які ўсё можа і якому ўсё дазволена, і тыя прарэхі і дзіркі, што нічым ужо нельга залатаць, латва залатваюцца золатам.
Адны сцвярджаюць, што зло паходзіць ад золата, другія — што золата паходзіць ад зла, але, зрэшты, зло і золата зрошчаны такім чынам, як зрошчана ў самой сабе лотаць: калі яна зялёная — яна ў перыядзе «зла», калі яна жоўтая — яна ў перыядзе «золата».
Срэбра — месяц, золата — сонца, срэбра — попел, золата — жар, срэбра — вада, золата — агонь, золата — ад розуму, срэбра — ад сэрца, срэбра — сябар, золата — уладар, срэбра бярэцца, золата хаваецца, срэбру радуюцца, золату зайздросцяць, срэбра цешыць, золата лашчыць.
Канчаецца ноч, і золак спяшаецца ўзяць сабе хросным золата, а світанак — срэбра.
Век спалучаны з усімі істотамі, але найшчыльней — з чалавекам.
Ён выяўляецца — і чытаецца — у яго твары і постаці, і калі па якой-небудзь прычыне век парушаецца, то нявечыцца і чалавек.
Век не аднолькавы са стагоддзем: ён утрымлівае ў сабе сваю меру, якая вымяраецца не проста часам, а самой непаўторнасцю часу, — і свой вектар, які скіроўваецца з пачатку ў канец, з маладзіка ў ветах, з раніцы ў вечар, з жыцця, якое падуладна зменам, у жыццё, якое зменам не падуладна, — у вечнасць.
