Падрыхтаванае на падставе: Далідовіч Генрых, На новы парог. Аповесці, — Мінск: Мастацкая літаратура, 1983. — 272 с., іл.
Copyright © 2013 by Kamunikat.org
— Што ты яшчэ хочаш, сынок? — спытала Ларыса, запыніўшыся каля стала.
— Напітку,— адказаў Віктар.
— Яго зараз прынясе тата,— прамовіла і, каб не думаць пра мужа, зноў зірнула на торт. Сама ж спякла! Дзеля сённяшняга дня!
Торт — высокі, з рудаватымі бакамі і з беллю наверсе, з арэхавымі кветачкамі і з чырванаватаю, з крэму, лічбаю «10» — узвышаўся на белай крышталёвай падстаўцы і вельмі хораша ўпрыгожваў святочны стол.
«Дзесяць нашаму сыну! — зноў, каторы ўжо раз за апошнія дні, здзівілася, паківала ад узрушэння галавою.— Адкуль, адкуль узяліся так раптоўна гэтыя гады?»
Здаецца, зусім жа нядаўна, толькі пазаўчора, ну, самае вялікае летась-пазалетась, яна і Павел скончылі універсітэт і — маладзенькія, танклявыя, як падлеткі, сарамлівыя — прыехалі сюды з невялікімі чамаданчыкамі, але з вялікімі марамі, надзеямі. Папрацавалі з год, яна і надалей тут засталася, а ён пайшоў у армію. Вярнуўся — зноў пачалі настаўнічаць разам, пажаніліся. Заявіўся Віктар. Прынёс ён ім шмат клопатаў, бяссонных начэй, слёз, але і звычайнай, глыбокай чалавечай радасці, шчасця. Апошні час, калі сын падрос, вылюдзеў, ім палягчэла, жыццё ўвайшло ў сваю, усталяваную, каляіну, але раптам пабеглі-паімчаліся гады за гадамі. І вось сын падлетак ужо, а ім з Паўлам — о, божа! — па трыццаць пяць! Сярэдні ўзрост чалавека, як кажуць! На дарозе да старасці... Старасць? Якая старасць?! Дык колькі ж тады даецца чалавеку маладосці?
Ларыса перавяла позірк на сына: ён стаяў паблізу. Худзенькі, нешырокі ў плячах, але высокі, ёй па плячук. Мужчынка!
«І прыгожанькі, дзякуй богу! — зарадавалася яе мацярынскае сэрца.— Густыя чарнявыя валасы, высокі лоб, крышку раскосыя, як і ў мяне, вочы, кірпаценькі, як і ў Паўла, нос...»
Не вытрывала, усміхнулася. І сын усміхнуўся, можа, і адчуваючы, пра што яна, маці, цяпер думае: гэтыя дні толькі і была гаворка ў хаце пра яго «юбілей», пра тое, як хутка ён, Віктар, падрос. Пагладзіла яго па галаве. Ён, нібы і напраўду ўжо зусім дарослы, засаромеўся ды пацепнуў плячыма: ну што ты, мама! Хіба я яшчэ маленькі? Няўжо ты зараз, як раней, год-два таму, падхопіш на рукі і падкінеш угору?! Я ж сёлета пайшоў ужо ў чацвёрты клас!
Адышлася. З нейкім чуллівым жаночым смуткам і са шкадаваннем: губляе-губляе над сынам тую ўладу, тое зачараванне, што мела раней. Яна і яшчэ хоча апекаваць яго як маленькага, а ён прагне волі, стараецца ўсё рабіць сам. Ён ужо, як заўважала не раз, з усмешкаю пазірае, калі яна часам забудзецца, што ён не малы, падыдзе да Паўла і па-маладому прытуліцца... У апошні час яна пачала ўжо асцерагацца, стрымлівацца ад такіх парываў і аж спалохалася: а над кім ёй цяпер мець апеку? Над Паўлам страціла яе ўжо даўнавата, ён вызваліўся ад яе неяк зусім непрыкметна. Можа, і таму, што яна ў свой час усю ўвагу аддала сыну — сядзела год з ім дома, пасля сама вадзіла ў яслі і ў сад, у школу, ды і цяпер ён вучыцца, жыве толькі пад яе назіркам. Паўлу на гэта не было і цяпер няма часу, ён заўсёды мала дома і стыкаецца. Больш бывае ў школе, у сельсавеце, у саўгасе ці ў раёне. Адным словам, яна з трывогаю пачала адчуваць: застаецца нібы адна. Адна ў гэтым вялікім свеце. Ці так і трэба, што кожны — муж, жонка, дзеці — хоча жыць сам па сабе? Яны хіба звязаны толькі нейкімі нябачнымі ніцямі? Якія тыя ніці? Ці моцныя яны? Здаецца, гэтыя пытанні вельмі простыя, але адказаць на іх даволі цяжка.
Ларыса памкнулася да іншага, Паўлавага рабочага стала. Да ручніка, талерак, лепшых — толькі для вялікага свята — мельхіёравых відэльцаў, нажоў і крышталёвых чарак. Па дарозе кінула позірк на вялікае люстэрка — зірнуць на сябе. Яе часта вось так, ні з таго ні з сяго, цягне падысці да люстэрка, зірнуць на сябе нібы збоку, агледзець і лепш зразумець. Бо нават па сваіх вачах, па позірку, здаецца, лепш уведваеш сваю душу. Цяпер, пазіраючы ў люстэрка, аж запынілася, прыклала руку да грудзей: адтуль, з глыбіні, пазірала на яе ўжо сталая жанчына. З даволі прыкметнымі маршчынамі на высокім ілбе, у куточку вачэй, з сур'ёзным, засяроджаным, нават сумнаватым позіркам. І яшчэ тая жанчына была багатая на цела, са схільнасцю да ранняй паўнаты.
«Няўжо гэта я такая?» — здзівілася.
Не вытрывала, здаецца, чужога позірку той малазнаёмай жанчыны, адвярнулася. Яшчэ ж зусім нядаўна, здаецца, з гэтага люстэрка пазірала на яе юная, вясёлая, без ніводнай маршчынкі дзяўчына.
— Ну, чаму не ідзе дадому тата? — ужо ў каторы раз за вечар запытаў сын.
— Відаць, сход зацягваецца...— ужо выціраючы ручніком талерку, ціха адказала.
— Няхай бы сёння тата быў дома...
— Яму няможна, сынок, парушаць дысцыпліну... Пачакаем яшчэ. На, расстаўляй талеркі, кладзі відэльцы і нажы...
Віктар узяў ад яе пасуду і пайшоў да стала, моўчкі расставіў. Вярнуўся па відэльцы і нажы. Малайчына, ужо даўнавата памагае ёй ва ўсім пры доме. Больш, чым бацька.
— Кожны дзень тата некуды ўсё ходзіць...— не вытрываў, паскардзіўся.— Мала і дома бывае... А калі і бывае, дык чытае ці піша. Падыдзі, папытайся пра што, дык адразу ж адганяе. «Не замінай!»
— Што ж зробіш, сынок,— адказала. Знарочыста бадзёра.— Тата наш вельмі заняты чалавек. Ён ахвяруе не толькі сваім вольным часам, але і...
Стрывала, не вымавіла: «...і намі...»
Сын замаўчаў. Моўчкі раскладаў на стале нажы і відэльцы. А яна ўжо думала: гэта толькі на першы погляд здаецца, што ўсё ў жыцці ідзе само па сабе, а на самай справе ўсё рухаецца па сваіх законах і прычынах. Таму, канечне, ёсць нейкія вялікія прычыны, што Павел змяніўся, адбіўся ад сям'і. Відаць, усё гэта не апраўдаеш толькі тым, што ў яго шмат работы. І яшчэ ёсць нешта — можа, і самае важнае,— што паклала свой след на яго характар, паводзіны. Што тое самае важнае? Дык хіба гэта так лёгка ўведаеш! Бо Павел у апошні час не любіць шмат гаварыць, разважаць, стаў нейкі задумлівы і нібы патайны.
— Усё,— сказаў Віктар.— Я выйду, мама, на двор. Пагляджу: можа, ужо ідзе тата?
— Выйдзі, сынок, зірні,— дазволіла яна.— Апраніся толькі цёпла. Лістапад ужо ж на дварэ.
Запаліла святло: неяк раптоўна сёння сцямнела, згусцілася вячэрняя шэрань. З незадавальненнем зморшчылася: цесна і няўтульна. Паставілі вось у куце, каля акна, шафку з кнігамі, стол, збоку — столік для Паўла, пры перагародцы — ложак, дык, лічы, і не павярнуцца. Шафа і іхні тэлевізар — у гаспадарскім пакоі. У Міланьках, як кватаравалі ў Анці, было нашмат вальней: там мелі за сабою палавіну хаты. А тут толькі невялікі пакойчык. Калі адчынілі тут, у Вішнёўцы, сярэднюю школу, дык, хочаш ці не хочаш, трэба было перабірацца сюды. Каб і самім, і Віктару было блізка да школы. Вось і апынуліся на новай, цеснай і няўтульнай, кватэры.
Сын неўзабаве вярнуўся з двара.
— Нідзе няма таты,— адразу, з парога, паведаміў.— Кантора ўжо зачыненая.
— Значыць, у таты заявіўся нейкі новы клопат...— ціха прамовіла, ледзь стрымалася, каб не пачаць абурацца ці ўсхліпнуць ад крыўды,— Распранайся, сынок, тата зараз прыйдзе. Ён жа добра ведае: у цябе сёння дзень нараджэння...
Сын моўчкі пачаў скідаць летась яшчэ даўгаватае, а сёлета ўжо закароткае яму паліто.
«Некуды пайшоў. З Хаміцам ці з Іванам Карпавічам...— падумала, села на ложак, узяла ў рукі кнігу. Але толькі пазірала на старонку, не чытала.— Хоць сёння павінен быў не пайсці...— Падняла кнігу, каб схаваць ёю вочы, якія раптоўна ад крыўды засланіў нейкі туман.— І чаму ён цяпер такі? Некалі, як ажаніліся, як заявіўся Віктар, не мкнуўся ні да ніякай кампаніі, быў уважлівы. Адпрацуе — і адразу ж дадому. Да яе і сына. А цяпер... Ці гэта я ва ўсім вінаватая? Можа, залішне дала яму патолі?»
Павел вярнуўся позна. Калі і ёй і сыну ўжо надакучыла чакаць, калі яны абое ледзь не пазасыналі.
Яшчэ па яго хадзе ў сенцах, а пасля па гаспадарскай палове хаты Ларыса адчула: не так ідзе, як звычайна. Значыць, падвесяліўся добра сёння.
Зайшоў. Запыніўся і ўсміхнуўся вінавата, пазіраючы то на яе, то на багаты стол. Яна, лежачы, не падняла галавы, прыкінулася: так учыталася, што яго не заўважае. І сын падтрымлівае, ляжыць за ёю каля сцяны і не падымае галавы.
— Ну, прабачце,— усміхнуўся, з пафасам прыклаў руку да грудзіны.— Як пісаў паэт: «Я памыліўся. Я не адмаўляюся. Пакорліва схіляю галаву. Але галоўнае не ў тым, што каюся, а ў тым, што непакорліва жыву».
Яна, хоць і кіпела ўсё на сэрцы і ад яго позняга вяртання, і ад гэтай гарэзнасці, маўчала. Канечне, каб не гаспадары за перагародкаю,— а яны цяпер дзіўна прыціхлі, — яна не змаўчала б, выгаварылася. Са злосці прыкусіла толькі ніжнюю губу.
Ён жа, ужо зніякавеўшы, скінуў куртку, капялюш. Цікуючы краем вока, аж неўзлюбіла: во, і не наклалі вельмі на яго гады ніякіх слядоў. Малады, без залысін і без маршчын, стройны і худаваты. Але тут жа і суцішыла свой гнеў: каму зайздросціць, за што?!
