Рэдактар К. Я. Жук
Мастак А. Н. Карповіч
Мастацкі рэдактар А. М. Малышава
Тэхнічны рэдактар I. I. Дуброўская
Карэктар I. М. Паланейчык
Мае настаўнікі і вучні,
Мае калегі і сябры,
Без вас,
Як без прыдатка — злучнік,
Я з некаторае пары
Тут,
За гарамі і лясамі,
У чужадальняй старане,
Дзе,
Як вы ведаеце самі,
Лягчэй глядзець і дыхаць мне.
Але,
Наколькі гэта можна,
Перад усімі на вачах,
Я за паўсвету,
3 вамі з кожным
Гаворку шчыра распачаў.
I ўжо становіцца відушчы
Пагляд знявечаных вачэй,
I грудзі не сціскае ўдушша,
I сэрцу робіцца лягчэй.
Я скажу: «Не надо рая,
Дайте родину мою».
Памагчы не могуць
Праклёны і маленні.
Кажуць:
«Трэба жыць, як набяжыць».
У прыморскім раі,
На вечным пасяленні,
Без прытулку вымушаны жыць.
Сузіраць міжвольна
Высадку дэсанта
3 сушы
ды з паветра і з вады —
Стомленых курортнікаў,
Жвавых экскурсантаў,
Што імкнуцца адусюль сюды.
Дзівяцца Ай-Петры
На сонечным сугрэве,
Аглядаюць кожны парк і пляц,
Стройныя секвоі —
Мамантавы дрэвы,
Царскі белакаменны палац.
Дзесяць год бадзяюся
Ў экзатычным раі
Ды ў людзей
прыстанішча прашу...
Думкі і ўспаміны
Аб мілым родным краі
Дзень і ноч
вярэдзяць мне душу.
Засланіць не здолелі
Велічныя горы
На радзіму запаветны шлях.
Гул марскі нагадвае
Шум вячысты бору,
А секвоі —
хвоі на палях.
Íгліцы калючай
Вечназялёны неруш,
Як шыпшыны параснік густы.
То чабор напомняць,
То дзеразу,
то верас
Размарыну дробныя кусты.
Вечным сном спачыў бы я
Пад бярозай ніцай,
Адбіваючы паклон зямны
Краю,
дзе, як бомы,
Пазвоньваюць крыніцы
I азёры звоняць,
як званы.
Аскаду Мухтару
Ці помніш ты мяне,
Аскад,
Калега мой і аднагодак?..
Цябе,
далёкі ўзбекскі брат,
Успамінаю я заўсёды.
Бо не забыць пары тае,
Калі
як госцю дарагому
Мы родныя краі свае
Паказвалі адзін другому.
Цымбалаў тонкі перазвон
I гукі хрыплыя карнаяў1
Здымалі стому,
гналі сон,
За сэрца,
за душу краналі.
У цеснаце застольных месц
Цякла гамонка мірным ладам.
Быў зразумелы сэнс і змест
Чужых нам слоў без перакладу.
Ды, як на зло,
якраз тады
Працяглы рокат землятруса
Давёў узбекаў да бяды,
Азваўся ў сэрцах беларусаў.
За Беларусь
каля Дняпра
Загінуў твой настаўнік строгі,
Паэт-салдат Султан Джура,
Што спіць у вёсцы Казярогі.
Дзе Казярогі й Сабалі
Чакаюць коз і сабаліхаў,
Злавесна звісла на палі
Крыло чарнобыльскага ліха.
Мо боскі суд —
гэта бяда?..
Ці ж мала войнаў беларусам?
Няўжо алаху не шкада
Узбекаў мучыць землятрусам?
На палях, у лузе і пад клёнамі
Змалку,
з маладых яшчэ гадоў,
Кланяўся я колеру зялёнаму
I сягоння кланяцца гатоў.
Ён адзін з загадкавымі тайнамі,
Мае асаблівасці свае —
Першыя зачаткі жыццядайнасці,
Што прыродзе ўсёй
жыццё дае.
Колерам блакіту жыццядзейснага
Захапляўся я з юнацкіх дзён,
Бо пад ім
не бачыў месца цеснага,
Знаў:
жыццю садзейнічае ён.
Дужасцю з маленства не валодаў я,
Болей кволіўся.
I мо таму
Без энтузіязму, з прахалодаю
Сустракаў халодную зіму.
А цяпер не бачу снежнай замеці:
Тут не тчэцца снегавы кілім.
Але колер іх застаўся ў памяці,
Кожны год сумую я па ім.
Не перад жыццём капітуляцыя
Зараз гэта,
а жыцця —
працяг.
Знаю я,
што ў войску многіх нацыяў
Азначае ўзняты белы сцяг.
Ды старых
заманлівымі сіламі
Вабіць свежасць белай прасціны.
Белы колер быў спрадвеку сімвалам
I бязгрэшнасці,
і чысціні.
Закі Нуры
Да піхт,
кіпарысаў і кедраў,
Што высяцца ў парку старым,
За тысячы аж кіламетраў
Прывёз хтось
бярозкі дзве ў Крым.
Не важна,
з якое нагоды,—
Сябрам партызанскім зарок,
Юнацкі інстынкт лесавода,
Паэта няўрымслівы крок.
Я ўдзячны яму за іх росквіт,
Таму што яны з тых часоў
Прывабным паркалем бяросты
I шоўкам даўгіх валасоў
Сябрам навяваюць у скрусе
Знаёмыя змалку да слёз
Гаі беластволых бяроз
Татарыі ды Беларусі.
Краёў дарагіх, запаветных,
Дзе грэшны пабачыў ты свет,
Заслонава мужны разведчык
I шчыры татарскі паэт.
Агонь на крылы маладыя плёснуў
I выпаліў нязмыўнае таўро.
Каб лётаць птушцы,
трэ мець сілы
Пераадолець свой цяжар.
А мне яшчэ пры ўзлёце
крылы
Сусветны апаліў пажар.
Нас бралі за мяжой на мушку,
Каб утрымаць любой цаной...
То кальцавалі,
быццам птушак
У цеснай клетцы драцяной.
То гналі з біркамі на шыі
Усцяж падоўжнай караной2,
Нібы авечак гурт паршывы
Або бязмозгіх бараноў.
А мне ж хацелася дадому,
Як з пекла грэшніку —
у рай...
Я быў наіўны і свядомы,
Я быў даверлівы праз край.
Я не ўяўляў,
што мне на свеце
Не стануць людзі давяраць
I дома будуць па анкеце
Мой шлях жыццёвы правяраць.
Узняты з цемры падзямелля,
Прытуплены пагляд вачэй —
Быў пільны пры святле завельмі
I ўсё ў жыцці ўспрымаў ярчэй.
Не даравалі мне ніколі
Каранаваныя чыны,
Што за мяжой
я ўбачыў болей,
Чымся дазволілі б яны.
Каб я не пікнуў у далейшым,—
Зацуглілі,
аж сперла дых,
I з рук не выпускалі лейцы,
Раз-пораз тузаючы іх.
Маўляў, от пагарцуй,
васпане,
Калі ты выжыў,
а не здох!
Ні ўспудзіцца
я быў не ў стане,
Ні на дыбкі стаць
я не мог.
Цягнуў я лямку з сілай конскай
У пекле страху ды маны
I верыў,
што насустрач сонцу
Кручу на восі шар зямны.
Круціў жа прывад малатарні,
Якая ў свету на вачах
Не малацьбу вяла,
а марна
Гула і ўдзень і па начах.
Мяне трымалі ў чорным целе,
Ніхто не знаў,
што не з дабра
Ў ім слёзы горкія кіпелі,
Нібы ў бязмоўнага бабра.
Івану Драчу
Іванка маленькі
ў кашулі
Няўзнак
Нарадзіўся
на свет.
Пад вокнамі ў садзе
зязюля
Яму накувала сто лет.
Матулінае калыханкі
Лагодна пазвоньваў званок:
«Здаровенькі будзь,
мой Іванка,
Вялікі расці,
мой сынок!
Расці-падрастай,
мой Іванка,
Матулю парадуй і ўцеш.
Куплю я табе маляванку,
Іванка,
калі падрасцеш.
А станеш дараслы,
Іванка,
Уцеха і радасць мая,
Кашулю табе вышыванку
Пашыю і вышыю я.
Ты пад калыханку матулі,
Іванка,
расці і дужэй!
Пагушкаю я:
лю-лі, лю-лі,
Засні,
мой сыночак,
барзджэй!»
Хлапчук успрымаў адмыслова
Па матчыных нават губах
Не толькі
сэнс кожнага слова,
А колер яго,
смак і пах.
Салодкім ён быў задаволены,
Як мацерыным малаком,
Ад кіслага слова
міжволі
Сціскаўся малютка маўчком.
Здзіўляўся,
што ў іхніх мясцінах
Птушына балотная —
драч,
А ў іншых,
як венік з галінак,
Яе называюць —
дзяркач.
Пасля зразумеў паступова,
Што слова —
вастрэй ад ляза,
Што слова —
ліхая абмова,
Згарае яно,
як сляза.
Што песня без слова —
нямая,
Як гучна яна ні звініць.
Што словы ў жыцці паміраюць,
Як дзеці ў галодныя дні.
I ўжо прарасталі ў самога
Яны па загаду рукі,
Нібыта ад ліўня грыбнога —
Праўдзівікі-баравікі.
Ды словамі ўжо гандлявалі,
А ён заклікаў,
каб яны
Зняволеных ператваралі
У птахаў крылатых зямных.
Каб вязні з астрогаў праклятых
Уміг разляцецца маглі,
Каб турмы і ўсе казематы
Пустыя былі на зямлі.
Калі б заклінапнем вось гэткім
Мяне акрыліў ён калісь,
Не тое
што з лагернай клеткі
Узняўся б я птушкай увысь,
А словам гаючым,
як зеллем,
Узбуджаны,
катам назло,
Я нават з глыбінь падзямелля
Змог выпырхнуць бы на святло
Дзякуй вам,
Алена і Наташа,
Што ў маёй бацькоўскай старане
Назбіралі ўлетку зёлкаў нашых
I зімой
у Крым прыслалі мне!
Нават не паверыце,
як толькі
Кіпенем абдам
ці ўкіну ў вар
Сушаныя ягады і зёлкі —
Дзьмухне
даўкім водарам у твар
Мёду ліпеньскіх ліповых кветак
Ды падбелу і суніц з бароў —
Дзьмухне на мяне духмяным летам,
Галаву захмеліць —
будзь здароў!
Як прыемна ўзварам іх сагрэцца!
Ад сунічніку ды ад шыпшын
Я зусім не адчуваю сэрца,
Лёгка дыхаць,
светла на душы.
Што ў разгар зімы
ды водар лета
Вы прышлеце мне,—
я не чакаў...
Акрыяў я духам.
I за гэта
Дзякуй вам,
унучка і дачка!
Фёдару Сухаву
Калі пачуў я,
што за вернасць Музе
Сцярпеў ты гэтулькі пакут,
Што Беларусь
ты ўсю прапоўз на пузе
I вызваляў мой родны кут,—
Перад табой
я ўпаў бы на калені,
Калі б ты не прызнаўся сам
Адразу ж,
у наступнае імгненне,
Што быў паранены ты там.
I я тады падумаў:
«Дзякуй богу,
Што ты не склаў там галавы,
А выкараскаўся з бяды,
нябога,
Застаўся цэлы і жывы».
На жываце
паўзлі мы паў-Еўропы,
Укрыцці ты капаў у ёй,
А я —
скляпенні ў вугалі ды гроты,
Хады
і лёхі пад зямлёй.
Табе напомняць
гукі нашай мовы
То гул гарматных навальніц,
То гоман пушчаў
ды бароў сасновых
То звон азёр,
то шэпт крыніц.
Твая ніжнегародская гаворка
Нагадвае таксама мне
То буркаванне трактарных матораў
У раннім стэпе па вясне,
То каласоў цяжкіх
прыбой былінны,
Што перакочваецца ўдаль,
То ціхі крык журботны жураўліны,
То бурны плёскат
волжскіх хваль.
