Яны ўбачылi яго мiж тонкiх бярэзiн, якiя, як i ён, калацiлiся ад страху.
Доўга не хацеў алень выходзiць з лесу. I калi нарэшце паляўнiчы вывеў яго на дарогу, музыкi ўжо не было чутно i пыл улёгся на тыя ж самыя камянi, з якiх падняўся. I пiхты больш не махалi галiнамi. Лагер пайшоў далёка наперад.
Менавiта гэтая акалiчнасць стала прычынай таго, што калi Таня прыйшла ў горад з палатнянай торбачкай за плячыма, у тапках, падраных аб вострую шчабёнку, то дома ў сябе нiкога не застала.
Мацi, не дачакаўшыся яе, пайшла на работу ў бальнiцу, як хадзiла кожны раз, а старая нянька паласкала на рэчцы бялiзну. Вароты былi адчынены.
I Таня ступiла на свой двор.
Цi многа трэба падарожнiку? Напiцца халоднай вады, адпачыць на траве, апусцiўшы рукi на зямлю. Вось трава пад плотам. Яна патанчэла, яе спалiлi ўжо начныя зазiмкi, але ўсё ж пад вечар у ёй сакочуць конiкi, невядома як трапiўшыя ў горад. А вось i вада. Праўда, яна не бяжыць, не струменiцца. Яна зiму i лета стаiць пасярод двара ў дзежцы, прыкаванай да старых саней.
Таня дастала затычку i дала напiцца кветкам, намачыўшы iх каранi, ухутаныя белым мохам. Пасля напiлася сама i падышла да дрэў, што раслi ля ганка. Шырокая елка i бяроза з тонкiмi галiнамi стаялi цiха побач. Елка яшчэ была ладная. Яе ценю хапала на паўдвара i нават болей. Але бяроза! Яна пачала жоўкнуць.
Таня пакратала яе белы ствол, увесь пакрыты нарасцям.
"Што гэта? Няўжо восень?"
I бяроза скiнула зморшчаны лiст у яе падстаўленыя далонi.
"Так, так, - сказала сабе Таня, - сапраўды, гэта восень. Аднак касачы пад акном яшчэ стаяць. Можа, i мае саранкi трохi пастаяць. Але дзе ж усё-такi нашы?"
Тут яна пачула ля сябе цiхую мiтусню i бурчанне. Гэта старая кошка Казак прывяла сваiх кацянят i загадала iм паскакаць перад Таняй. Пасля прыбегла качка з чарвяком у дзюбцы.
Кацяняты падгадавалiся за лета, i самы маленькi з iх, Арол, цяпер не палохаўся нi чарвякоў, нi качкi.
Затым у брамцы з'явiўся сабака. Быў ён мiзэрны ростам, галаваты, i было яму сама мала гадоў дзесяць.
Заўважыўшы Таню, ён стаў у варотах, i ў яго старых слязлiвых вачах свяцiўся сорам - яму было сорамна, што ён не першы даведаўся пра Танiн зварот. Мiжвольным рухам яго было пайсцi назад, не заўважыўшы Таню. Бываюць i такiя выпадкi ў сабачым жыццi. Ён накiраваўся было да вадавозкi, не вiльнуўшы нават хвастом. Але ўсiм яго хiтрыкам прыйшоў канец, як толькi Таня паклiкала яго:
- Тыгр!
I адразу сабака падскочыў на кароткiх лапах i кiнуўся да Танi, проста ў каленi.
Таня доўга гладзiла яго галаву з кароткай жорсткай поўсцю, дзе пад скурай намацвалiся старэчыя жаўлакi.
Так, усё гэта былi старыя i слабыя iстоты, хаця iмёны ў iх былi грозныя.
Таня глядзела на сабаку з ласкай.
А падняўшы вочы, убачыла няньку, такую ж старую, з глыбокiмi маршчынамi, з поглядам вачэй, пацямнелых ад доўгага жыцця.
Паставiўшы вядро з бялiзнай на зямлю, нянька пацалавала Таню i сказала:
- Якая ты чорная стала, не раўнуючы, як твой Фiлька. А мацi вось няма дома. Чакала, чакала, не дачакалася, пайшла на працу. Засталiся мы з табой. Мы заўсёды адны. Хочаш, самавар пастаўлю? Цi пад'ясi чаго? Ужо i не ведаю, чым яны там вас у лагеры кармiлi. Нябось ледзьве выплюнеш?
Але Таня не хацела есцi.
Яна занесла ў хату сваю торбачку, пахадзiла па цiхiх пакоях, пакратала кнiгi на палiцы.
Так, нянька гаварыла праўду. Як часта Таня заставалася адна гаспадыняй свайго часу i жаданняў. I толькi яна адна ведала, як гэтая свабода абрыдала ёй. У яе нi сясцёр, нi братоў. I мацi часта не было дома. Грудзi напаўняе пачуццё горкай пяшчоты, ад якога на вачах з'яўляюцца слёзы. Адкуль яно? Можа, гэта пах рук i твару мацi, яе вопраткi. альбо гэта яе погляд, памякчэлы ад пастаяннай турботы, якую Таня носiць у сваёй памяцi ўсюды i заўсёды?
Раней, бывала, як мацi збiралася з дому, Таня плакала, а зараз думала пра яе з бесперастаннай пяшчотай.
Яна не запыталася ў нянькi, цi скора вернецца мацi. Яна толькi паглядзела на яе рэчы ў шафе, пасядзела на яе ложку i выйшла ў двор. Трэба было нарэшце неяк прыладзiць кветкi, якiя яна выкапала ў лесе на балацiне.
- Але ж на дварэ восень, Таня! - здзiвiлася нянька. - Якiя ж цяпер кветкi?
- Ну, якая ж восень! Глядзi, - адказала Таня.
Восень, як заўсёды, праходзiла над горадам без туману. Навакольныя горы, як i вясной, цямнелi ад хвой, i сонца доўга не схiлялася над лясамi, i доўга ў дворыках пад вокнамi цвiлi буйныя без паху кветкi.
На самай справе, можа, i саранкi пастаяць яшчэ трохi. А калi пасохнуць, то каранi iх захаваюцца ў зямлi.
I Таня шырокiм нажом выкапала ў зямлi некалькi ямак на градцы i пасадзiла саранкi.
Тыгр хадзiў памiж градак i абнюхваў iх. А потым падняў сваю вялiкую галаву i глянуў угару на плот. Таня таксама паглядзела туды.
На плоце сядзеў Фiлька. Ён быў босы, у адной майцы, без гальштука, i твар яго гарэў ад хвалявання.
- Таня, - выгукнуў ён, - бяжы хутчэй да нас! Бацька падарыў мне сапраўдных ездавых сабак.
Але Таня не кiнула капаць, рукi яе былi чорныя ад зямлi, твар iльснiўся.
- Не можа быць, - адказвала яна, - ты манiш. Калi ён паспеў гэта зрабiць? Мы ж сёння разам прыйшлi ў горад.
- Гэта праўда, - сказаў Фiлька. - Ён прывёў iх у горад яшчэ тры днi назад i трымаў у гаспадынi ў хляве. Ён падарыў iх мне i клiча, каб ты паглядзела.
Таня ўважлiва паглядзела на Фiльку.
Зрэшты, гэта магло быць i праўдай. Дораць жа дзецям такiя рэчы, пра якiя яны мараць. I робяць iм падарункi бацькi, як яна пра гэта чытала.
Яна кiнула нож на градку i выйшла за вароты на вулiцу.
Фiлька жыў праз двор. Яго вароты былi зачынены.
Ён адчынiў iх перад Таняй, i яна ўбачыла сабак.
Побач з сабакамi на зямлi сядзеў Фiлькаў бацька i курыў. Люлечка яго хрыпела гучна, як i ў лесе ля вогнiшча, а твар яго быў прыветны. Алень стаяў, прывязаны да плота. А сабакi ляжалi ўсе разам, з круглымi хвастамi, сапраўдныя лайкi. Не падымаючы вострых пыс, выцягнутых на зямлi, яны па-воўчы глядзелi на Таню.
Паляўнiчы засланiў яе ад звяроў.
- Яны злыя, друга, - сказаў ён.
А Фiлька дадаў:
- Гэта табе не аўстралiйскi сабака дзiнга.
- Я добра ведаю такiх сабак, - сказала Таня. - Але ж гэта не дзiкi сабака дзiнга. Калi ласка, запражыце iх.
Паляўнiчы быў крыху азадачаны. Запрэгчы сабак улетку? Гэта была такая неразумная забава. Але i сын папрасiў. I паляўнiчы вынес з хлява лёгкую нарту i вупраж i падняў сабак на ногi. Забурчаўшы, сабакi паднялiся.
А Таня залюбавалася iх прыгожай вупражжу, зробленай з сукна i скуры. Султанчыкi на галовах сабак развявалiся, як белыя мяцёлкi павейнiка.
- Якi багаты падарунак, - сказала Таня.
Паляўнiчы быў рады пахвале сваёй бацькоўскай шчодрасцi, хаця выказала яе ўсяго толькi дзяўчынка.
Яны пасядзелi ў нарце, i Таня патрымала каюр - доўгую палку з ясеню, акаваную на канцы жалезам.
Сабакi круцiлiся, налягаючы на заднiя ногi, - збiралiся бегчы, цягнуць нарту па голай зямлi. Паляўнiчы даў iм за старанне юколу. Ён дастаў з-за пазухi яшчэ дзве сушаныя рыбкi, дзве маленькiя карушкi, зiхоткiя на сонцы, працягнуў iх сыну i Танi. Фiлька пачаў гучна грызцi, а Таня адмовiлася. Але скончылася тым, што i яна з'ела сваю рыбку.
Паляўнiчы пачаў збiрацца ў дарогу. Пара было пакiнуць гэты горад, дзе яго алень цэлы дзень стаяў някормлены. Ён загнаў сабак у хлеў i распрог там нарту. Потым адвязаў ад плота аленя i даў яму з далонi солi. Паклажа была гатова даўно.
За варотамi паляўнiчы развiтаўся з дзецьмi.
Ён падаў Танi руку, спачатку адну, потым другую, як падаюць на развiтанне суседу, i запрасiў па снезе прыехаць на сабаках у госцi.
Сына абняў за плечы.
- Будзь, калi зможаш, добрым паляўнiчым i вучоным, - сказаў ён. - I, вiдаць, успомнiўшы скаргi начальнiка на сына, дадаў задуменна: - I насi сваю хустку на шыi, як гэта трэба.
Вось ён падышоў да павароту, ведучы аленя за повад, i павярнуўся яшчэ раз. Яго цёмны твар, нiбыта зроблены з дрэва, i здалёк здаваўся прыветным. I Танi стала шкада, што ён так хутка знiк.
- Добры ў цябе бацька, Фiлька, - сказала яна ў роздуме.
- I я яго люблю, калi не б'ецца.
- Хiба ён бiў цябе калi-небудзь?
- Вельмi рэдка, i толькi тады, калi п'яны.
- Вось як! - Таня пакiвала галавой.
- А твой бацька хiба цябе нiколi не бiў? I дзе ён? Я нiколi яго не бачыў.
Таня паглядзела яму ў вочы - цi няма там цiкавасцi альбо ўсмешкi. Яна нiколi не гаварыла з iм пра свайго бацьку.
Але Фiлька глядзеў ёй проста ў твар, i ў вачах яго была адна прастадушнасць.
- Нiколi, - сказала яна, - ён мяне не бiў.
- Ты, мусiць, вельмi любiш яго.
- Не, не люблю, - адказала Таня.
- Вось як, - прамовiў у сваю чаргу Фiлька. I, памаўчаўшы крыху, крануў Таню за рукаў: - Чаму?
Таня нахмурылася.
I адразу ж у Фiлькi скончылiся ўсе словы, быццам яму адрэзалi язык. Здавалася, нiколi ўжо ён нiчога не запытае ў яе.
Але раптоўна Таня пачырванела.
- Я яго не ведаю зусiм.
- Хiба ён памёр?
Таня павольна пакiвала галавой.
- Дык дзе ж ён?
- Далёка, вельмi далёка. Можа, нават за акiянам.
- Значыць, у Амерыцы?
Таня кiўнула галавой.
- Я ўгадаў!.. У Амерыцы? - паўтарыў Фiлька.
Таня моўчкi павяла галавой справа налева.
- Дык дзе ж ён? - спытаў Фiлька.
Тоўстыя губы Фiлькi адтапырылiся. Па праўдзе кажучы, Таня здзiвiла яго.
- А ты ведаеш, дзе Алжыр i Тунiс?
- Ведаю. У Афрыцы. Значыць, ён там?
Таня зноў адмоўна закiвала галавой, гэтым разам з большым сумам, чым раней.
- Не, Фiлька. Ведаеш, ёсць такая краiна - Марасейка.
- Марасейка? - паўтарыў за ёй задуменна Фiлька. Гэтая назва спадабалася яму. - Вiдаць, прыгожая краiна - Марасейка.
- Так, Марасейка, - цiха прамовiла Таня, - дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. Ён там.
I яна знiкла ў сваiм двары.
А Фiлька застаўся адзiн на вулiцы. Ён усё больш дзiвiўся з Танi. Калi казаць праўду, ён быў зусiм збiты з панталыку.
- Марасейка, - сказаў ён.
Можа, гэта востраў, пра якi ён забыўся за лета? Гэтыя праклятыя астравы нiяк не трымалiся ў яго памяцi. Ён быў толькi звычайны школьнiк, хлопчык, якi нарадзiўся ў глухiм лесе ў скураным будане звералова. Ну навошта яму тыя астравы!
III
Вада лiлася з дзежкi ў бляшаную палiвачку з такiм цудоўным шумам, нiбыта гэта была не старая вада, замкнутая ў гнiлой дзежцы, а маленькi вадаспад, якi нарадзiўся высока ў гарах пад каменнем.
Яго голас быў чысты i поўны ўдзячнасцi гэтай дзяўчынцы, якая адным рухам сваёй рукi вызвалiла яго i дала магчымасць выбегчы на волю. Ён гучна звiнеў ёй проста ў вушы i так прыгожа струменiўся ў паветры, магчыма, толькi з-за аднаго жадання звярнуць на сябе яе ўвагу.
А Таня зусiм не чула i не прыкмячала яго.
Трымаючы ў руцэ драўляную затычку, яна думала пра бацьку. Размова з Фiлькам растрывожыла яе памяць.
Цяжка думаць пра чалавека, якога нiколi не бачыла i пра якога нiчога не памятаеш, апроч таго, што ён твой бацька i жыве дзесьцi далёка, у Маскве, на Марасейцы, дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. У такiм разе можна думаць толькi пра сябе. А што да сябе, дык Таня даўно зразумела, што яна не любiць яго, не можа любiць i не павiнна гэта рабiць! Яна добра ўсё ведае! Ён пакахаў другую жанчыну, пакiнуў яе мацi, ён пайшоў ад iх шмат гадоў назад i, можа стацца, мае другую дачку, iншых дзяцей. Дык што ён такое для Танi? Хай мацi не гаворыць пра яго толькi добра. Гэта толькi гонар, не больш. Але i Танi знаёма гэта пачуццё. Хiба не з-за гонару яна заўсёды маўчыць пра яго? А калi i вымавiць некалькi слоў, то хiба яе сэрца пры гэтым не рвецца на часткi?
