Слёзы каціліся з вачэй, Сяргей літаральна навобмацак мыў слоік, цёр і цёр слізкае шкло…
– Вось мой сыночак чым заняты, – пачулася ад веснічак.
Сяргей імкліва адным і другім рукавом выцер вочы, паморшчыўся ад болю, адчуўшы адначасова, наколькі распух ужо твар, асабліва з левага боку. З вядра плюхнуў на твар халоднай вадой, яшчэ і яшчэ раз…
Маці злёгку вагалася ўзад-уперад, твар яе быў расцягнуты ў непрыемнай дурнаватай усмешцы. Вочы чырвоныя.
– Гаспадарыш, гаспадарыш... от, я паесці вам прынесла, – працягнула яна руку наперад.
У руцэ яе была бляшанка кансерваў, ужо адкрытая, з кансервы цягнуліся жоўта-чырвоныя тлустыя пісягі, і рука маці была ў гэтым чырвоным тлушчы.
– А хлеба няма! З’елі ўвесь хлеб, – маці раптам загаварыла са злой крыўдай: – Сволачы, я хавала дзецям хлеба, а яны з’елі!
Яна павярнулася назад, прыгразіла некаму кулаком.
– На, Сярожка, на, хто ж вас, сіротаў, акрамя мяне накорміць, – п’яна і няшчыра загаварыла яна, цягнучы руку наперад.
– У нас ёсць хлеб, – сказаў Сяргей, узяў бляшанку і хутка пайшоў у садок.
Там Сяргей адкрыў бляшанку – у ёй было крыху больш за палову кашы з кілек і таматнай пасты, працягнуў Нэле.
– Трымай.
Сам палез у будан, адшукаў свой рукзак, дастаў хлеб, адламаў добры кавалак. І гэты кавалак паламаў на некалькі, паклаў перад Нэлай.
– Мачай хлеб, чапляй рыбу і еш.
Маці падышла, нязграбна апусцілася ля Нэлы, паглядзела на будан.
– От, якую будку займелі! А я думаю, дзе коўдра дзелася? Гіцлю таму морду падрапала, думала – прапіў сволач, без мяне прапіў...
Нэла ела, насцярожана сочачы за маці, ела хутка, ледзь не давячыся, амаль не жуючы.
– Еш.., – хацеў было прыкрыкнуць Сяргей, дадаўшы “спакойна”, як адразу ўспомніў дзеда Васіля і яго пытанне: “А Нэле ці не ўсё адно, хто загадвае?”. Пракаўтнуў словы, асцярожна пагладзіў дзяўчынку па галаве, лагодна прагаварыў: – Не спяшайся, не трэба. Ніхто ў цябе не адбярэ, я не дам нікому.
Нэла пачала есці павольней, з насцярогай сочачы за маці.
– Ага, ніхто не адбярэ, – прамармытала маці. – У цябе абаронца ёсць, сам у каго хочаш адбярэ. Ага, адбярэ і Нэле прынясе... Еш, еш... – яна раптам зашмыгала носам, дзве слязіны выкацілася з чырвоных вачэй. – А дзетачкі мае, а сіротачкі мае! – загаласіла працяжна, з падвываннем, як па нябожчыку. – А ці ж я ведала, ці ж я хацела...
Яна ўзнялася, упіраючыся рукамі ў зямлю, і пайшла з садка. У хату заходзіць не стала – адразу з надворка павярнула на вуліцу, п’яна хістаючыся, нешта плаксіва мармычучы сама сабе.
Сяргей правёў яе позіркам.
І пайшоў дамываць слоік.
Яго апанавала незразумелая злосць, рукі неспадзявана адчулі незвычайную моц, якая ірвалася на волю. Трэба нешта рабіць! Трэба нешта рабіць! Але што рабіць – Сяргей не ведаў. Адно вось пакуль было ў галаве: адмыць гэты слоік, прадаць ля магазіна рыбу, купіць хлеба… І ўся моц ягоных рук ішла на гэтае мыццё, так сціскаў слоік, так цёр яго, быццам было ў яго руках нешта страшэнна бруднае і жывое, якое адмыць толькі трэба – і тады ўсё зменіцца… Плёхаўся больш за паўгадзіны, пакуль шкло не стала рыпучым пад пальцамі і празрыстым.
Наліў чыстай вады і ў ночвы, і ў слоік. У ночвы выпусціў з мяшэчка рыбу. Тут карасі здаваліся намнога меншымі, чым там, на возеры. Нэла паела ўжо і цяпер лавіла рыбу рукамі, смешна жмурылася, калі які карась моцна плёскаў у яе руках і пырскі вады ляцелі на яе твар.
Сяргей і сам лавіў карасёў і апускаў іх у слоік. За шклом яны глядзеліся цяпер ужо ўвогуле вялікімі, запоўнілі сабой увесь слоік. “Вось гэта і трэба!” – радасна падумаў Сяргей, калі Нэла апусціла апошняга злоўленага ёй самой карася ў слоік.
– Ну, Нэла, як наш улоў? Купяць яго ў нас за добрыя грошы? Зараз пойдзем да магазіна...
Нэла ўзняла рукі і паказала некуды ў Сяргееў твар.
– Што, сіняк пад вокам і нос распух? Ну і што? – бадзёра, як і раней, адказаў Сяргей.
Але ў хату ён усё ж схадзіў. Вялікае люстра ў старой шафе насуперак усім п’яным бойкам засталося цэлым.
Адтуль, з люстра, на Сяргея глянуў худы падлетак у лінялых джынсах, басаногі. Сіняя майка з аднаго боку была запэцкана, на грудзях – дзве невялікія рудыя плямы. То кроў з носа трапіла.
Нос распух не вельмі. Затое адно вока амаль заплыло, сіняк быў вялікі, жоўта-сіні.
“Абы бачыла,” – адмахнуўся ад свайго адлюстравання Сяргей. З “ліхтарамі” хадзіць яму было не прывыкаць.
Людзей каля магазіна было шмат – чакалі машыну з хлебам. У бок Сяргея і Нэлы павярнуліся колькі старых жанчын, ціха шапталіся, ківалі галовамі. Хлопцы і дзяўчаты асаблівай увагі на яго не звярнулі, пакуль не дастаў з торбачкі свой слоік. Торбачку разаслаў на зямлі, недалёка ад увахода ў магазін, на торбачку паставіў слоік.
Некалькі малых адразу ж прыселі каля яго.
– Ух ты, я вось такога ў мінулым годзе злавіў, – казаў адзін, тыцкаючы пальцам у шкло слоіка.
– Твой меншы быў.
– Ага, большы! Хіба што мой быў белы, а гэты жоўты. Жоўтыя таўсцейшыя толькі.
У гэты час падышла машына з хлебам. Бабулькі падаліся шумна ў магазін – займаць чаргу.
Вадзіцель, малады хлопец, скочыў з падножкі, нешта весела мармычучы пад нос.
– Так, бабачкі-цётачкі-дзевачкі, праход мне вызвалілі, хлеб едзе!
Грымнуў дзвярыма будкі, доўгім прутком з загнутым канцом зачапіў латок з хлебам, і той паслухмяна выехаў з цёплага нутра будкі.
І цяпер вадзіцель зірнуў на Сяргея.
Сяргей не адвёў вачэй убок, хоць непрыемны халадок сціснуў жывот. Вадзіцель кінуў сваю жалезную палку, скочыў з ганку і, відаць, знарок гледзячы ўважліва на слоік з рыбай, стаў падыходзіць да Сяргея. Глядзеў на рыбу, а хапіўся, моцна сціснуў плячо Сяргея. І потым ужо ўзняў на яго вочы.
– Ну што, хлопец, помніш мяне?
Вакол іх ужо сабралася кальцо дзятвы, прыпыніліся старэйшыя.
– О, вадзіцель злодзея злавіў!
– Зойчын гэта?
– Ага, тым летам украў бохан хлеба з машыны. Уцёк быў.
– А тут, дурны, сам прыйшоў.
– Цяпер вушы надзяруць...
Сяргей чуў гэтыя галасы. Ведаў, што такое вось – сустрэча з вадзіцелем – можа быць, хоць спадзяваўся, што прывязе хлеб іншы. Ён узняў вочы на вадзіцеля.
– Помню.
Вадзіцель можа чакаў, што Сяргей кінецца прэч, пачне аднеквацца, прасіцца, і цяпер у яго вачах прамільгнула разгубленасць.
І раптам ціхенька, ледзь чутна, бы страшэнна баючыся, што яе пачуюць, захныкала Нэла.
Сяргей толькі цяпер адчуў, што яна абхапіла, колькі было ў яе моцы, яго нагу, прыціснулася, ператварылася ў адзін маленькі камячок страху, уздрыгвала кароткімі ўсхліпамі.
– Не бойся, не плач, – паклаў Сяргей руку на яе галоўку, спакойна сказаў да вадзіцеля: – Забірайце рыбу... За той бохан.
– Сястра? – вадзіцель паказаў вачыма на Нэлу.
– Сястра... Толькі мне слоік трэба.
– Ну... Чакай, разгружуся, – адказаў вадзіцель, адпусціў плячо Сяргея з лёгкім, амаль дружалюбным штуршком.
Пакуль ён спрытна выцягваў латкі з цёплымі боханамі чорнага хлеба, з жоўта-залацістымі батонамі, Сяргей стаяў на тым жа месцы, не адышоўшыся ні на крок. І Нэла не адыходзіла ад яго, не адпускала нагу, хоць уздрыгваць перастала.
Вадзіцель пакідаў пустыя латкі ў будку, скокнуў у кабіну, вылез адтуль з бітончыкам.
– Ну, давай сваю рыбу!
Сяргей пераліў ваду разам з карасямі са слоіка ў бітончык вадзіцеля.
– О, клас! – вадзіцель відавочна быў задаволены. – Жывую прывязу!
Сяргей моўчкі павярнуўся, каб ісці, і ўбачыў, што ад ганка за імі назірае Віцька – той таксама прыйшоў па хлеб.
– Чакай, – прыпыніў вадзіцель Сяргея. – Ты разлічыўся, мне ж таксама разлічыцца трэба. Мнагавата тут рыбы за адзін бохан. Колькі ты за ўсю рыбу хочаш?
Сяргей адмоўна паківаў галавой.
– Нам грошы не трэба. Бохан хлеба, адзін батон і яшчэ солі.
Вадзіцель уважліва глядзеў на Сяргея, Нэлу. Можа, і падлічваў, колькі каштуе ўсё пералічанае. Нечакана твар яго спахмурнеў, ён са злосцю сплюнуў на зямлю, не сказаў ні слова, пайшоў да сваёй будкі. Вярнуўся назад з двума боханамі чорнага хлеба і двума батонамі. Паклаў іх на Сяргееву торбачку, палез у кішэню, выцягнуў купюру.
– На, купіш соль.
Ад кабіны павярнуўся, крыкнуў:
– Праз тыдзень прынось, колькі наловіш. Сушаную, салёную, жывую – усю нясі. Я куплю.
Сяргей моўчкі кіўнуў. Нахіліўся, пераклаў хлеб і батоны ў торбачку. Вялікі кавалак батона, пахучы, мяккі, з хрумсткай залаціста-жоўтай скарынкай, адламаў і даў Нэле:
– Еш.
І сам не ўтрымаўся, адшчыпнуў ад батона кавалак, кінуў у рот: як прачнуўся, яшчэ ж нічога не еў. Яны пайшлі сярэдзінай вуліцы.
Віцька з ганку магазіна глядзеў ім у след і шчымлівае, невядомае раней пачуццё душыла яго. Крыўда то была? Зайздрасць? Злосць?
Ён пайшоў дадому, не думаючы ні аб чым, у вачах усё стаяў гэты малюнак – маленькая Нэла са ззяючымі вачыма прымае з рук брата акраец батона. Шчаслівая ад такой простай рэчы – кавалка белага хлеба...
Жэнька, як толькі Віцька ступіў з хлебам на парог, стала наліваць абед. Віцька нарэзаў хлеб, сеў за стол.
– Ты чаго такі сумны? –глянула заклапочана на яго маці. – Мо нос баліць?
– Прайшоў нос.
Віцька не еў, механічна варушыў лыжкай у талерцы з халадніком.
– Ведаеш, мама, а гэты Сяргей сёння лавіў рыбу на маім... на тым самым месцы...
– От ты скажы, які нахабнік, –адклала маці лыжку. – Калі ўжо так не разумее, трэба было проста прагнаць. Хіба на копанцы больш месцаў няма?
– Мы і прагналі, –загаварыў ціха Віцька. – Удваіх, з Эдзікам. Разбілі яму нос, паставілі сіняк под вокам, яшчэ кухталёў надавалі...
– Ай, якія малайцы, – усклікнула, роблена захапляючыся, Жэнька. – Героі! Двое адкормленых і сытых на аднаго галоднага!
– Жэнька, маўчы, – крыкнула строга маці, павярнулася да Віцькі: – Ну, прагналі – добра, а вось біць не трэба было, – паўшчувала мякка.
– А ён з налоўленай рыбай пайшоў да магазіна, каб прадаць, – працягваў Віцька роўным голасам, быццам не чуў ні маці, ні сястры. – А там яго хапіў вадзіцель хлебнага аўтамабіля, у якога мінулым летам гэты Сяргей сцягнуў бохан хлеба. Вадзіцель думаў, што Сяргей пабяжыць уцякаць, а той сказаў, каб забіраў усю рыбу за той украдзены бохан. Тады вадзіцель сказаў, што за адзін бохан рыбы зашмат, і прапанаваў грошы. А гэты Сяргей сказаў, што ім, яму і сястры Нэле, трэба хлеб. Просты чорны хлеб. І адзін батон. Вадзіцель даў ім два боханы хлеба, два батоны. Нэла ела кавалак батона, быццам гэта быў самы смачны на свеце торт...
