Тут былі крушні — іх назносілі тады, калі сеялі канюшыну, яшчэ да калгаса. Воз паднімала, ён хіліўся набок і тросся, як на бруку. У Караля дрыжала ўсё ўсярэдзіне, займала дух.
I раптоўне ў грудзях нешта млосна заныла і пацяжэла ад гарачыні. Кароль прыхіліўся да драбінак — воз падкінула, адарвала ад зямлі і ціха панясло, нібы труну на плячах. Гарачыня і шум хлынулі Каралю ў галаву. Ён намогся ўстаць, але рука ўжо не знайшла драбінку, пальцы сашчаміліся, і рука ўпала на грудзі. У вачах закружыўся, пажаўцеў і змерк, як перад зацьменнем, свет. I Кароль недзе паляцеў, што ў глыбокую прорву. I там зноў як сталася яснасць, і Кароль зноў убачыў жыта, сваё жыта, што некалі сеяў на жончыным пасажным гектары пры лесе. З краю палетка стаяла бежанка, трымаючы ў руцэ серп. Яна зажынала жыта. Кароль памкнуўся да яе, але бежанка прапала: каля жыта нехта стаяў з касою. Чалавек пашастаў мянташкаю, навастрыў касу і зачаў пракос: жыхнула, упілася ў жыта каса, каласы страпянуліся, замільгалі і пацягнуліся за касою.
Нехта касіў жыта. Кароль аж анямеў. Хацеў крыкнуць, але голас перасеў у грудзях. Кароль пашукаў вачыма камень і з гарачкі не знайшоў, так і пабег з голымі рукамі — жыта бэрсалася і сплятала ногі.
«Апомніся, што ты робіш?» — крыкнуў Кароль і не пачуў свайго голасу. Касец падняў касу — мокрую, з травою — размахнуўся і ўбіў вастрыё Каралю ў грудзі...
Кароль прутка выцягнуўся і застыў на возе.
Конь выйшаў з жыта, пастаяў на пясчанай дарозе, падумаў, што тут няма травы, і пайшоў у вёску. А жыта хвалявалася, адлівала яшчэ зялёнаю саломаю — па ім хадзіў вецер.
Караля пахавалі крэўныя, на трэці дзень, без дачкі: яна адбіла тэлеграму, што прыедзе праз тыдзень. Хавалі па полудні. Дзень той выдаўся сухі і ветраны — ужо сенавалі. За труною ішлі ўсе з вёскі бабы, якраз збіраліся варочаць сена, ішлі з граблямі; ніхто не плакаў, усе пыталіся, ці мецьме Каралёва дачка права спрадаць яго хату, бо ён, кажуць, пакінуў тастамант, каб хату аддалі нейкай кабеце з-пад Варонежа, з сяла Ганны. Другія казалі, што стары, здзяцінеў, бо яго дачка таксама завецца Ганна.
Труну вязлі калгасным канём, Каралёвага Красоцкі завёў у мястэчка. У той дзень ён наймаў новага анучніка — русавага маладога цыгана з завушніцай у вуху. Яны згоджваліся ў Красоцкага — жонка сышла з хаты і рвала на паўмежку траву.
Шэрх вечар — закацілася сонца. Толькі там, дзе яно нядаўна было, асталося яснае, спаднізу ліловае неба. Паднімала вушы і хавала нанач свой цвет картопля. Ад зямлі цягнула холадам — на траву садзілася раса. Праз дробнае лісце чарэшні прабівалася цёмная, але яшчэ, здаецца, гарачая чырвань буйных ягад.
Кралася ціш, лёгка, як босая. I раптам заіржаў конь. Жонка Красоцкага пастаяла на паўмежку, паслухала, ці не падалося, і, трымаючы абедзвюма рукамі хвартух з травою, пайшла ў хлеў.
Конь, задраўшы галаву, стрыг вушамі. У злым воку яго блішчала святло, што цадзілася з дзвярэй. Ёй спамянуўся Кароль. Конь апусціў галаву — ён думаў ці хацеў таксама думаць пра Караля. У загарадзі азваўся япрук. Яна высыпала туды зелле і выйшла з хлява. З будкі загрукацеў ланцугом і скочыў на яе сабака — яна адмахнулася рукою. На ганку спынілася, паслухала, што робіцца ў хаце. У хляве заржаў конь, нямоцна, як да свайго гаспадара. Ёй стала сцішна — яна падумала, што, мусіць, так плача конь.
Ёй зноў спамянуўся Кароль.
1. Тарціярка — непадстрыжаная манашка, багамолка.
2. Лекавая трава, купальнік.
Вецер трос на яблыні паследак счарнелага, як апечанага, лісця. Пад кустом голага смуродніку драмала курыца, схаваўшы пад крыло сваю галаву. Каля мокрага плота зелянела яшчэ крапіва і цвіло марнае каліва румянку. Пахла сырым днём восені і пустою раллёю з гарода.
Яна пастаяла сярод надворка, успомніла, як улетку гарачыя восы абсядалі сопкія, патрэсканыя пасля дажджу папяроўкі, і пайшла ў хату.
Была яна ўжо немаладога веку і ішла сагнуўшыся і намацваючы нагамі зямлю, як ходзяць сляпыя. Твар яе зжоўк і завастрыўся — яго сцягнула старасць; звялыя губы суха і пякуча сінелі, толькі чорныя вільготныя вочы былі яшчэ пільныя і жывыя. Засуканыя да локцяў рукі яе ружавелі ад халоднае пякучае вады. На старой камізэльцы, што шчытна сядзела па ёй, выкачаўся плюш, і на выцвілай суконнай хустцы ледзьве значыліся шырокія клеткі.
Яна паднялася на ганак — вецер шастаў і шумеў сухою саломаю над застрэшкам; аб сцяну, па другі бок хаты, ляпалі мокрыя анучы, якія яна павесіла. Крычалі і нізка ляцелі над чужою хатаю цэлаю плоймаю каўкі. Вецер іх разганяў і зносіў убок.
Выпрастаўшыся, яна глянула туды, куды проці ветру ляцелі вароны, і аж здрыганулася: каля чужога плота стаяла фурманка — дваякае масці, жоўтае з белай, конь растрасаў сена, заварочваючы ад ветру галаву. На возе вышэй драбінак жаўцелі снапы старога, ужо зрудзелага акалоту.
Пасля леташняй восені, пасля кірмашовага дня на спаса яна стала баяцца пярэстых коней. Нехта ёй наказаў тады на вазы, што стаялі ў канцы рынка, дзе вішчалі і валтузіліся ў брудных мяшках парасяты,— там быў з гэтакім самым пярэстым канём Ёда з Вялікага Груда, што застрэліў яе меншага сына. Казалі, што ён, адседзеўшы сваё, вярнуўся з турмы. Але ёй тады як засланіла вочы — нават твару не ўбачыла яго. Толькі і помніць, як праз сон, што сядзеў на возе, спусціўшы праз драбінкі доўгія ногі ў кірзавых ботах, і, мусіць, ведаў, што цікуюць за ім, бо неяк скоранька тузануў за лейцы. Яна бачыла ўсяго, як целяпаліся тыя доўгія ногі, як траслася яго шэрая глухая спіна, бо ехаў па ямах і крапіве, не разбіраючы дарогі, абы скарэй з рынка.
