Вяртаецца Эрос.
Эрос
Чаго жадае уладар мой?
Антоній
Смерці!
Яна сышла, а я пакрыты брудам.
Багі без жалю топчуць маладушных.
Як? Той, хто перакроіў свет мячом,
Хто на спіне зялёнай у Нептуна
Плывучых крэпасцей набудаваў,
Не мае болей мужнасці? Дазволіў
Жанчыне слабай вырвацца наперад?
Абраўшы смерць, яна перамагла,
I выхваляцца Цэзару няма чым.
Эрос, ты кляўся, што ў мой чорны дзень,
Калі, загнаны ганьбаю і жахам,
Я папрашу, каб ты забіў мяне,
Ты зробіш гэта. Гэты дзень настаў.
Ды не блядней, не бойся, не мяне
Загубіш ты, а Цэзару адпомсціш.
Эрос
Ратуйце нас, багі! Не дапусціце!
Калі яны цябе абаранілі
Ад тысяч стрэл парфянскіх, як магу я
Падняць руку на ўладара свайго?
Антоній
Ты што? Хацеў бы ў Рыме праз акно
Глядзець, як за ўрачыстай калясніцай
Мяне павалакуць у ланцугах,
А Цэзар, ап'янелы ад удачы,
Мае пакуты будзе смакаваць!
Эрос
Каб я глядзеў? О не!
Антоній
Тады канчай.
Забі мяне. Маё збавенне ў гэтым.
Дык вымі меч, якім ты праслаўляў
Зямлю бацькоў.
Эрос
Прабач мне, уладар мой!
Антоній
Калі цябе я адпусціў на волю,
Ты прысягнуў, што выканаць гатовы
Усё, што загадаю. Дык выконвай!
Іначай нуль цана тваім заслугам,
Няма ў цябе сумлення. Вымі меч!
Эрос
Дык адвярні свой твар, перад якім
З пашанаю схіляліся народы.
Антоній
Хай будзе так.
(Адварочваецца.)
Эрос
Меч у руках.
Антоній
Канчай!
Рашуча і адразу!
Эрос
Уладар,
Начальнік любы, імператар мой,
Дазволь сказаць табе, перш чым нанесці
Смяротны ўдар, сардэчнае «бывай».
Антоній
Ты ўжо сказаў. Бывай, мой друг!
Эрос
Бывай!
Ты патрабуеш, каб ударыў?
Антоній
Так.
Эрос
Дык вось!..
(Забівае сам сябе.)
Адзінае, што засталося мне,
Каб нежывым Антонія не бачыць.
(Памірае.)
Антоній
Не я, не я, а ён!.. Мой збраяносец
Мне паказаў, як трэба паміраць.
Мая царыца і Эрос мой верны
Пакончылі з сабой высакародна,
Але ж і я заручаны са смерцю,
I гэта будзе мой апошні шлюб.
Эрос, твой уладар і правадыр
Узяў тваю навуку на ўзбраенне
I робіць так, як ты...
(Кідаецца на свой меч.)
Што? Я жывы?
Гэй, вартавыя! Дзе вы? Дабівайце!..
Уваходзяць Дэркет і варта.
Першы вартавы
Хто тут крычыць?
Антоній
Няскончаная справа!
I ў гэтым не шанцуе! Дабівайце!
Другі вартавы
Упала зорка.
Трэці вартавы
Цемра скрозь.
Усе
О гора!..
Антоній
Калі вы любіце мяне, сябры,
Няхай хто-небудзь з вас мяне прыкончыць.
Першы вартавы
Я не магу.
Другі вартавы
Я гэтак жа.
Трэці вартавы
Ніхто з нас.
Вартавыя выходзяць.
Дэркет
Твой люты лёс і гібель прымушаюць
Тваіх прыхільнікаў шукаць ратунку.
(Падымае меч Антонія.)
А гэты меч і вестка аб падзеях
Адчыняць мне да Цэзара ўваход.
Уваходзіць Дыямед.
Дыямед
Дзе Марк Антоній?
Дэркет
Вось ён, бачыш сам.
Дыямед
Жывы? Памёр? Ты што маўчыш? Адказвай.
Дэркет выходзіць.
Антоній
О Дыямед, дабі мяне хутчэй.
Дыямед
Славуты уладар, мяне паслала
Царыца Клеапатра да цябе.
Антоній
Калі?
Дыямед
Ды толькі што.
Антоній
А дзе яна?
Дыямед
Схавалася ў магільным склепе царскім.
Няшчасце прадчуваючы, яна
Спужалася, што ты ў вялікім гневе
Пачнеш яе ва ўсім абвінавачваць,
I да цябе ганца накіравала
З паведамленнем, што памерла. Потым,
Спалохаўшыся вынікаў падману,
Мне загадала праўду расказаць.
Баюся, што спазніўся я.
Антоній
Спазніўся.
Зрабі мне ласку, добры Дыямед,
Пакліч сюды ахоўнікаў маіх.
Дыямед
Гэй, хто там з асабістае аховы!
Усе сюды! Вас кліча ўладар.
Уваходзяць салдаты аховы Антонія.
Антоній
Сябры мае, прашу вас, занясіце
Мяне да Клеапатры. Занясіце,
Прашу я вас.
Першы салдат
О смутак невыказны!
Чаму ты пакідаеш нас, гатовых
Аддаць жыццё дзеля твайго дабра?
Усе
Жахлівы дзень!
Антоній
О воіны мае,
Ганіце прэч тугу. Ліхога лёсу
Не пацяшайце смуткам і слязьмі,
З усмешкаю яму зірніце ў твар,
Каб ведаў, што салдаты не здаюцца.
Бярыце, падымайце. З вамі я.
Я вас вадзіў. Я вас любіў. Выносьце.
За ўсё, за ўсё вам дзякуй.
Выходзяць, выносячы Антонія.
Там жа. Грабніца.
З'яўляюцца наверсе Клеапатра, Харміяна і Iрада.
Клеапатра
Не суджана адгэтуль выйсці мне.
Ах, Харміяна!..
Xарміяна
Не сумуй, царыца.
Уцешся, дарагая!
Клеапатра
Не хачу.
Гатова я найгоршае сустрэць.
Уцехай пагарджаю. Што мне ўцеха!
Вялікай ране — найвялікшы боль.
Унізе з'яўляецца Дыямед.
Кажы, ён мёртвы?
Дыямед
Не, яшчэ жывы,
Але, відаць, канчаецца. Глядзі,
Вось ён. Яго нясуць сюды салдаты.
З'яўляюцца ўнізе салдаты з Антоніем на руках.
Клеапатра
О сонца, спапялі абшар нябёс!
Хай цемра вечная агорне свет!
Антоній! О Антоній! О Антоній!
Ірада, Харміяна, памажыце!
Сябры, сюды яго, сюды наверх!
Ды падымайце ж, падымайце!
Антоній
Ціха!
Антонія не Цэзар перамог,
Ён сам сябе сваёй рукой адолеў.
Клеапатра
О, гэта так! Антонія асіліць
Антоній толькі мог. О гора нам!
Антоній
Мая царыца! Смерць мяне чакае.
Я на хвіліну затрымаў яе,
Каб да былых шматлікіх пацалункаў
Апошні развітальны далучыць.
Клеапатра
Я не магу спусціцца ўніз, мой любы,—
Мяне там схопяць. Не магу. Даруй!
О не. Шчаслівы Цэзар свой трыумф
Не упрыгожыць мной. Не давядзецца!
Пакуль ёсць у кінжала вастрыё,
У яду моц і зубы у змяі,
Не дамся я. Актавія-ціхоня
Не будзе перамогу святкаваць.
Антоній, да мяне. О мой Антоній! —
Дзяўчаты, воіны, ўсе разам, дружна,
Наверх яго!
Антоній
Хутчэй. Я паміраю.
Клеапатра
Які ты цяжкі, мой Антоній любы!
Твой моцны дух свінцом разліўся ў целе,
I не маім рукам цябе насіць.
Каб я магла загадваць, як Юнона,
Цябе падняў бы ў неба бог Меркурый,
З Юпітэрам бы побач пасадзіў.—
Бліжэй! Сюды!..— Адны дурніцы мараць
Мець немагчымае.— Бліжэй, бліжэй!
Антонія падымаюць наверх.
Вось так... Вось так... Я прытулю цябе.
Ты жыў з любоўю і памрэш з любоўю.
Каб я магла агністым пацалункам
Вярнуць табе жыццё, я б смерць прагнала,
Спаліла б смерць.
Усе
О гора, гора, гора!
Антоній
Дай мне глынуць віна. Я паміраю...
Хачу сказаць...
Клеапатра
Спачатку я скажу.
Бязвокую Фартуну[48] збэшчу так,
Што, з каляса сарваўшыся, завые.
Антоній
Не плач, не плач... У Цэзара прасі,
Каб гонар і жыццё табе пакінуў. О!..
Клеапатра
Гонар і жыццё? ён разлучыў іх.
Антоній
Яшчэ два словы... Любая царыца,
Будзь асцярожнай. З Цэзаравай світы
Ты можаш верыць толькі Пракулею.
Клеапатра
Сваім рукам я веру, больш нікому.
Антоній
Не засмучайся, не бядуй па мне,
Успомні нашы радасныя дні,
Калі я быў магутнейшым з магутных,
Уладаром народаў і краін...
Я паміраю не як баязлівец,
Што шлем паклаў да ног чужой удачы,
Не ў ганьбе, а як рымлянін, што ў бітве
Ад рымляніна смерць сваю прыняў.
Мой дух слабее... Болей не магу...
Клеапатра
Ды што ж гэта? Ты паміраеш, любы?
А я? А я? Адной мне заставацца
На гэтым нудным свеце? Без цябе —
Ён хлеў свіны.
Антоній памірае.
Дзяўчаты, гляньце, гляньце!
Вянец зямлі завяў. Сышоў герой.
Упаў на дол сцяг воінскае славы.
Няма майго Антонія!.. Цяпер
Пачнуць угору лезці недаросткі.
Сумуе месяц, плывучы па небе...
Пустыя скрозь, няма на што глядзець!..
(Падае ў непрытомнасці.)
Xарміяна
Царыца, што з табою?
Ірада
Ой, памерла!..
Харміяна
Царыца дарагая!
Ірада
Уладарка!
Xарміяна
Акраса наша! Гаспадыня наша!
Ірада
Царыца! Найяснейшая царыца!
Харміяна Маўчы! Маўчы!
Клеапатра
Я не царыца больш.
Жанчына я, і толькі. I пачуцці
Мае мізэрныя кіруюць мною,
Як наймічкай астатняй. О, шпурнуць бы
У твар багам нядобрым скіпетр мой
I крыкнуць ім, што я ў маім Егіпце
Багіняю была, пакуль яны
Не ўкралі у мяне мой дыямент!..
Усё навокал — дрэнь! Цярпенне — глупства!
Ну, а пакуты — ім канца няма:
Сабакамі шалёнымі грызуць.
Ці ж гэта грэх раптоўна увайсці
Нязванай госцяю ў пакоі смерці?
Ірада, што з табою? Харміяна?
Дзяўчаты, што ж вы гэтак затужылі?
Трымайцеся! О, мілыя мае!..
Няма яго. Пагасла сонца наша.
О воіны, напагатове будзьце,
Правадыра мы пахаваем потым,
Як патрабуе звычай мужных рымлян,
Прымусім смерць з пашанай нас прыняць.
Халодны ён. Дух вылецеў магутны.
Дзяўчаты мілыя, сканаў наш друг.
Хутчэй за ім у неразлучны круг!
