І зноў рогат, бо Прафесар — Мішка, вунь сядзіць, усчырванелы, разгублены. Галя — яго даўняя сімпатыя, гэта ўсе ведаюць. Але Мішка гэтакі ўжо няўклюда, што толькі і ўмее паглядваць крадком ды чырванець так, што і рабацінак не відаць. Вучыцца добра, фізіку і інфарматыку ведае лепей за настаўніка, той сам так гаворыць. Вось і мянушка — Прафесар.

— Ат, кіньце вы, — адмахнуўся Косця. — Усё роўна яны малайцы.

— Пісклявы ты хлопец, Косця, — з напускным жалем заўважыў Генадзь, які ў гэты момант зайшоў у клас.

— Гэта чаму? — шчыра здзівіўся той, насцярожыўся.

— Таму. Вусы прабіваюцца, а табе ў дзяцінства пагуляць захацелася.

Косця разгубіўся, і тут на абарону сябра стаў Лёшка:

— Ты, Генадзь! Лепей быць дарослым і калі-некалі гуляць у дзяцінства, чым быць дзіцем і корчыць з сябе вельмі дарослага! — выкрыкнуў ён у твар Генадзя.

Генадзь пабялеў ад пачутага, спытаў патрабавальна, ледзь стрымліваючыся:

— Ты што, мяне маеш на ўвазе?

— Што маю, тое і на ўвазе!

Клас заціх. Не з-за таго, што спужаліся спрэчкі, былі падобныя і раней, і юшка чырвоная з насоў капала, але з Генадзем ніхто, мабыць, з класа пятага не спрачаўся вось так, як зараз.

І тут прагучаў ціхі памяркоўны голас:

— А што дрэннага ці смешнага ў рыцарстве?

Азірнуліся ўсе на яго, як на стрэл. Бо гаварыла Курыца — Насця кульгавая. Гэта было нечакана, але для Генадзя — адзінае выйсце, бо як адказаць Лёшку, ён не ведаў. І таму ўся злосць вылілася на дзяўчыну:

— Па-першае, я з табой не размаўляю. Па-другое...

— А ты паразмаўляй і са мной, — спакойна, не адводзячы позірка ўбок, перабіла Генадзя Насця. — Дык што дрэннага ў тым, што нехта захацеў стаць на абарону слабых, стаць рыцарам?

— Ён прыедзе некалі да яе — рыцар на белым, як снег, кані, падхопіць з зямлі і лёгка пасадзіць прад сабой, падніме забрала ў сваім шлеме, наблізіць да яе свой твар...— загучаў тэатральна летуценны голас Галінкі.

Відавочна, яна ўсё хацела перавесці ў жарт, але Додзік не даў ёй закончыць, выгукнуў са зларадствам:

— І ўпрэцца ў курыны нос!

Насця сядзела спіной да ўсіх, і настаўнік літаратуры, Мікалай Антонавіч, адчыніўшы дзверы, убачыў на яе твары, як і заўсёды, легкую, трохі вінаватую ўсмешку. Здавалася, што рогату за спіной яна не чула.

3

Пра рыцараў пагаварылі дні два ды і забыліся.

А праз тыдзень, пасля кароткіх дажджлівых канікул загула ўсхвалявана і вёска, і школа.

Навіну прынеслі зарэчанскія хлапчукі з пятага класа. А Додзік прынес і важкі доказ пагалосак — след ад бізуна на твары.

Было так.

Як і заўсёды, Додзік выйшаў са школы са сваімі целаахоўнікамі, як ён сам іх называў. Хлапчукі павінны былі чакаць Додзіка цэлы ўрок, каб ісці разам два кіламетры ў зарэчанскі паселак. За тое, што ён вадзіў малечу ў цёмныя восеньскія і зімовыя ранкі праз бярозавы гай, тыя павінны былі яму аддзячваць. Па-першае, кожны тыдзень збіраць грошы на пачку цыгарэт, бо сваіх грошай Додзік не меў — бацька не даваў. Па-другое, насіць яго не дужа поўную сумку. Ну, а трэцяе хлапчукі самі наклікалі сабе на галаву, калі зрабілі каляску, каб усім адразу можна было з’ехаць з пакатай дарогі праз гай. Додзіку даспадобы прышлася гэтая скрыня на колах, і зараз хлапчукі кожны дзень, як толькі заходзілі ў гай, цягнулі яго ў калясцы па дарозе ўгару, потым (як Додзік дазваляў) садзіліся самі і несліся ўніз.

У той дзень настрой у Додзіка быў дрэнны — адхапіў першую “двойку” ў чвэрці, і хлапчукоў ён падганяў зламанай галінай. З гары з’язджаў адзін, хлапчукі беглі ўслед.

Унізе, дзе дарога рабіла паварот, стаяў коннік. Скуль ён узяўся — невядома. Самы сапраўдны рыцар. Блішчалі латы, быў пакрыты пунсовым конь, аздоблена кружкамі з бляхі вуздэчка. Рыцар быў высокі і шырокі ў плячах, твар і галаву закрываў прыгожы, хоць і падобны нечым на вядро, шлем, а палову постаці — вялікі шчыт. На шчыце быў намаляваны чырвоны крыж. З-пад шчыта далёка ўперад тырчала вялікае кап’ё з вострым наканечнікам. А калі рыцар нетаропка ўзняў другую руку, хлапчукі ўбачылі ў ёй бізун.

Додзік вытрашчыў вочы, пачаў таропка і нязграбна вылазіць з глыбокай скрыні, якая яшчэ не спынілася. Скрыня завалілася на бок разам з Додзікам. Коннік крануўся да яго.

Додзік і разагнуцца не паспеў, як першы ляск бізуна па спіне апек скуру праз куртку. Потым яшчэ і яшчэ. І ўсе гэта моўчкі, толькі гучна соп конь.

Додзік крутнуўся, каб схапіцца за вуздэчку, але наляцеў проста тварам на хлёсткі бізун. Кінуўся з лямантам уцякаць. Коннік лёгка даганяў яго, біў па спіне, плячах, трапляла і па галаве. Додзік з енкам упаў. І тады пачуўся голас.

Што сказаў рыцар, хлапчукі не расчулі, сам Додзік толькі злосна мацюкаўся, калі яго аб гэтым пасля пыталі.

Закончылася тым, што Додзік прывалок каляску на гару, клікнуў прыціхлых у чэзлым малінніку хлапчукоў і вез іх не толькі праз гай, але і да першых хат паселка.

Назаўтра Додзік маўчаў, толькі выціснуў праз зубы:

— Я даведаюся, што там за рыцары. І тады...

Што будзе тады — здагадваліся ўсе. Хоць Додзіка не шкадаваў ніхто — у класе добра ведалі аб яго здзеках над малымі.

4

Прайшоў тыдзень, размовы змоўклі, а адзінаццаты і зусім забыўся пра рыцарскі ордэн. Захварэла класная, Лідзія Пятроўна. Адвезлі ў мястэчка. Казалі — будуць рабіць аперацыю.

Доўга вырашалі, калі ісці адведаць настаўніцу, спрачаліся — усім разам, ці толькі дэлегацыяй, збіралі грошы. Так прайшоў тыдзень, і калі ўжо намерыліся было, прайшла чутка, што Лідзія Пятроўна праз два дні выпісваецца. Але і праз тыдзень яна не з’явілася ні ў школе, ні ў вёсцы. Дамовіліся наведаць класную ў нядзелю.

І пайшлі б, каб не Ала. І трэба ёй было прынесці на ўрокі свой асабісты дзённік! І яшчэ нечага выцягнуць яго са сваёй сумкі на кантрольнай па геаметрыі.

Што яна там пісала — хто ведае, але відаць, надта шчырае, асабістае, бо калі Шаноўны з-пад сшытка з задачкамі выцягнуў блакітны, з наклеенымі ружамі дзённік, Ала ўзвілася з маленнем:

— Аддайце! Аддайце, Зіновій Пятровіч!

Той нічога не адказаў, пайшоў сабе ў вугал да акна, далей ад адчайных позіркаў дзяўчыны. Кароткі шэпат прашалясцеў і змоўк, калі Шаноўны адкрыў сшытак і стаў перагортваць старонкі, а недзе і чытаць, раз-пораз расцягваючы вусны ў тоненькай усмешцы. Клас маўчаў, паглядвалі на разгубленую, чырвоную дзяўчыну, а Ала была гатова вось-вось заплакаць уголас.

— Гэта подла! — у напружанай цішыні прагучаў голас, і ўсе уздрыгнулі.

Словы гэтыя ва ўсіх былі на вуснах, бухалі патрабавальна ў скронях, але сказаць іх услых не адважваўся ніхто. І вось...

Шаноўны аж адхіснуўся. З нейкім страхам у вачах пазіраў на клас і не сустракаў ніводнага сустрэчнага позірка.

— Хто гэта сказаў? Хто сказаў? — паўтарыў настаўнік пытанне. — Клас, устаць!

Узнімаліся павольна, насцярожана, крадком пераглядваліся вучні з кучай адчуванняў. І страх, і захапленне, і цікавасць, і... радасць — Шаноўны не ведае! Не ведае, хто сказаў! А хто? Хто?

На кантрольную Шаноўны нібыта забыўся. Усе стаялі, а ён абходзіў, пытліва свідраваў твары.

— Ты?! Глядзі мне ў вочы! Не? А хто? Хто сказаў?

Вучні з задніх радоў пазіралі ў сярэдзіну класа — ім здавалася, што словы прагучалі адтуль. А сярэдзіна крадком зіркала наперад — той, хто сказаў: “Гэта подла” сядзеў недзе там.

Допыт скончыўся нічым.

Дзённіка Шаноўны больш не чытаў, але і не вярнуў. На Алу, якая нясмела была падышла да яго пасля званка, ён не звярнуў увагі, быццам не бачыў яе, і таропка, спяшаючыся некуды, выйшаў з класа.

Ледзь толькі ён выйшаў за дзверы, як падхапіўся са свайго месца за першай партай ля акна ўскаламачаны Лёшка:

— Вы чулі, га?! Не, вы толькі ўявіце, хто гэта сказаў!

Вочы яго блішчалі, кірпаты нос пакрыўся кропелькамі поту ад узбуджэння.

— Нехта з вас! — безапеляцыйна абвінавачваючы сказаў Генадзь, выйшаў да настаўніцкага стала. — З вашага кута, ад акна быў голас!

— Ага! Дудкі! Ты памыліўся! — задаволена выкрыкнуў Лёшка ў прадчуванні таго, якую ён зараз сенсацыйную навіну паведаміць класу. — А ну, Косця, скажы, хто нашага паважанага Шаноўнага падлюгай аблаяў!

Яго сябра павольна, расцягваючы момант, пачаў узнімацца з месца, але не паспеў ён і рота раскрыць, як спакойны голас паведаміў:

— Гэта я сказала.

Голас належаў Насці Кульгавай. Цяпер гэта заўважылі ўсе. І сказала яна гэтыя словы без аніякага ценю ўзрушэння, быццам размова ішла аб нечым другасным, мізэрным, нявартым усеагульнае ўвагі. У класе ад няспадзяванасці ўсталявалася мёртвая цішыня.

— Ты?!! — Генадзь узарваў гэтыю цішыню пытаннем-стрэлам.

Усчырванелы ўмомант ад напружання і нечаканасці, ён павольна сунуўся ўзбоч стала настаўніка да дзяўчыны.

— Ты? — пагрозліва паўтарыў пытанне, працягнуў руку з прыкметна трымцячымі пальцамі. — Ты разумеееш сваёй курынай галавой, што ты нарабіла?!

— Яна разумее! Не чапай яе, — падняўся са свайго месца Грышка-філісаф. — Яна сказала тое, пра што думаў кожны з нас.

— Хто цябе цягнуў за язык? — нібыта не чуў яго Генадзь, схапіў, сціснуў руку дзяўчыны вышэй локця. — Зараз жа пойдзеш са мной прасіць прабачэння! Я паклічу Зіновія Пятровіча ў калідор, а ты будзеш прасіць у яго прабачэння!

— Нікуды яна не пойдзе! — сказаў Юрась, стараста класа, які неўпрыкмет падышоў да парты Насці.

Юрася не за так абралі старастам — яго паважалі за памяркоўнасць, нетаропкасць і незвычайную для яго ўзросту сталасць, абдуманасць кожнага слова.

— Адпусці яе! — упэўнена загадаў Юрась Генадзю. — Сіняк у дзяўчыны на руцэ застанецца, так ціснеш.

— Яшчэ адзін абаронца! — усклікнуў абурана Генадзь. — З гэтага філосафа што пытаць, а ты павінен зразумець сваімі мужыцкімі мазгамі, што на самой справе адбылося!

— Нічога не адбылося. Шаноўны толькі пачуў, як аднеслася да яго дзеянняў адна з вучаніц класа. І ўсё. Няхай ведае. — Юрась перахапіў руку Генадзя, і той расціснуў пальцы на руцэ дзяўчыны.

Насця ўвесь гэты час сядзела моўчкі, гледзячы ўважліва на пустую старонку разгорнутага сшытка. Яна міжвольна пацерла месца на руцэ, якое сціскалі пальцы Генадзя, і прамовіла ціха, але цвёрда:

— Я не пайду прасіць прабачэння.

— І за цябе ўвесь клас такое можа чакаць на экзаменах! — выгукнуў са злосцю Генадзь. — Табе напляваць на атэстат, цябе ферма калгасная з каровамі чакаюць, а людзі аб інстытутах думаюць! — Генадзь на гэтых словах кіўнуў галавой у бок класа, ці то просячы падтрымку, ці то паказваючы ўсім, што ён выступае ад іх імя.