— А ты ідзі, скажы Шаноўнаму, што ты не вінаваты, каб ён цябе не "зарэзаў", — параіў Генадзю з’едліва Лёшка, якому стала ніякавата ад таго, які працяг выклікала яго паведамленне.
Ён хацеў усяго толькі здзівіць, бо надта ж гэта было незвычайна: Насця Кульгавая ў якасці абвінаваўцы настаўніка. Лёшка не чакаў, што Генадзь так накінецца на дзяўчыну, што будзе не захапленне, а абурэнне. Бо і самому Лёшку карцела вымавіць тады тыя словы.
— Забудзе завуч пра ўсё на экзаменах! — упэўнена махнуў ён рукой. — Ды і сам ён ведае, што непрыгожа зрабіў. А хто сапраўды вінаваты, дык гэта наша прыгажунька, Алачка! Нашто дзённік прынесла?
Лёшка павярнуўся ў бок пачырванелай, бы бурак, Алы. Дзяўчына і сама адчула сваю віну, цяпер толькі апусціла вочы.
— І што ты туды такое пішаш, што аж Шаноўны чырванеў, чытаючы? — дапытваўся, выскаляючыся, Лёшка.
У класе з палёгкай засмяяліся, знікла напружанне. А Ала пачырванела яшчэ болей, хоць, здавалася, далей не было куды.
— Усё, хопіць. І закончым на гэтым, — пляснуў па стале важкай далоняй Юрась. — А ты, Насця, напярод прытрымлівай свой язык. Адкуль настаўнік ведаў, што ў тым сшытку нейкія сардэчныя сакрэты? Можа, ён і не стаў бы чытаць. Тут таксама думаць трэба..
— А дзённік? — нагадаў нечакана Грышка.
— Што — дзённік?
— Як што? Ён застанецца ў настаўніка? — спытаў Грышка з ноткай кплівасці. — Давайце рашаць справы да канца. Насця адзіны чалавек, які не проста выказаў свае думкі. Яе словы патрабавалі вярнуць дзённік. Дык што, акрамя слабай дзяўчыны, няма каму абараніць дзявочыя сакрэты ад нахабных вачэй? Няма сярод нас рыцараў...
— А пры чым тут рыцары?— узрушыўся Лёшка
—Ды не пры чым, — адказаў Грышка. Але ж… Падумай сам…
—Што тут думаць? Дзённік вяртаць трэба.
— Вось і вярні. — Грышка паклаў руку на плячо Лёшкі. — Паспрабуй, вярні. Ды паспяшайся, бо мне здаецца, не толькі ты паспрабуеш…
Лёшка з Косцем вярталіся са школы, як і заўсёды, разам.
— Лёшка, ты мне сябар? — нечакана спытаў Косця.
— Што ты пытаешся? — здзівіся Лёшка.
— Ды… Ведаеш, я нікому не казаў… Мне Ала падабаецца.
— Ух ты! — Лёшка спыніўся, уражаны. — І даўно?
— Ды не… Мяне дзяўчаты неяк не цікавілі раней. А тут во з гэтага года… Думаю пра яе…
— Так, — працягнуў Лёшка ў задуменні. — Значыць, калі нехта верне Але дзённік, гэты нехта павінен быць толькі ты!
— Ну… Я таму табе і кажу. Добра б было. — уздыхнуў Косця. — А то я ніяк не асмелюся да яе падысці. А так бы дзённік аддаў… Ды і шкада мне яе…
— Тут і другое ўпускаць нельга, — загарэўся Лёшка. — Табе не зашкодзіць ведаць, ці не занятае сэрцайка нашай Алы.
— Ты што — чужы дзённік чытаць? — абурыўся Косця. — Што я — той Шаноўны?
— А ты не гарачыся. Шаноўны чытаў дзённік дзеля простай цікавасці, а мы хочам атрымаць неабходную інфармацыю…
— Не-е-е! — упарта працягнуў Косця. — Яна ў мяне возьме ды спытае ці чытаў. А я што адкажу? І не хачу я. Можа, там такія дзявочыя сакрэты, што самому потым сорамна будзе, як прачытаю.
— Добра, добра, не будзем мы загадваць. Дзённіка ў нас яшчэ няма, — супакоіў Лёшка сябра. — Трэба нейкі план распрацаваць.
— Во, прыдумай, — папрасіў Косця. — Ты ж галавасты. У мяне дык нічога не атрымліваецца, я спрабаваў. Можа, Шаноўнага прыціснуць дзе вечарам, га?
— Гэта не план, а дурасць. Я прыдумаю сапраўдную аперацыю. Кодавая назва — "Ружа".
— Чаму ружа? — здзівіўся Косця.
— Так, падабаецца… Ды і ружы былі на дзённіку. Урэшце, гэта не галоўнае...
Назаўтра раніцай па дарозе ў школу Лёшка расказваў свой план вяртання дзённіка.
Ім трэба было атрымаць ключ ад настаўніцкай. Але проста скрадаць яго з пакоя тэхнічак было нельга — скарыстаць ключ адразу мо б і не ўдалося, а яго маглі хапіцца. Таму трэба зрабіць дублікат. А напачатку атрымаць адбітак. Для гэтага Лёшка ў малодшай сястры пазычаў кавалак пластыліну.
— Робім адбітак, заліваем яго гіпсам, — тлумачыў Лёшка. — Атрымліваем гіпсавы ключ. Далей бяром загатоўку ключа, ставім у ціскі. Паўгадзіны напільнікам пашкрабаў — ключ гатовы.
На ўрок біялогіі, які быў другім, не пайшлі абое. Схаваліся ў гардэробе між радоў вешалак. Пачакалі хвілін дзесяць, пакуль школьны калідор не апусцеў. Потым Косця рушыў да фантанчыка у канцы калідора, з якога вучні пілі ваду. Каб ваду не разлівалі, рэгулятар фантанчыка меў абмежавальнік — тоўсты цвік. Крутнуць рэгулятар так, каб сагнуць цвік, у Косці сілаў хапіла. Струмень вады ударыў ці не пад столь і стаў падаць на падлогу.
Косця кінуўся ў гардэроб.
Пакойчык тэхнічак знаходзіўся ў другім канцы калідора. Трэба было пачакаць, пакуль тэхнічка, цётка Нюра, не пачуе плёск вады.
Прайшло хвіліны тры. Ужо і лужына добрая сабралася, а тэхнічка не ішла.
— Другі варыянт, — прашаптаў Лёшка.
Косця зноў пайшоў да фантанчыка, павярнуў спакойна рэгулятар і потым накіраваўся да пакоя тэхнічак.
— Цётка Нюра, там хтось вады наналіваў, — сказаў ён да тэхнічкі.
— А, Божа, толькі ж выцерла! — завохкала тая. — Многа?
— Ага, лужына, цэлая. — з жалем да тэхнічкі прагаварыў Косця, а сам крадком зірнуў на фанерны шчыток з убітымі ў яго цвічкамі, на якіх віселі ключы. На цвічку, пад якім было напісана "Настаўніцкая", ключ вісеў.
— Давайце, я дапамагу! — Косця забраў з рук тэхнічкі вядро.
Калі праходзілі каля гардэроба, Косця вымавіў умоўныя словы:
— Можа, кран сапсаваўся. Такое бывае…
Гэта азначала, што ў пакоі тэхнічак нікога няма, а ключ вісіць на месцы.
Косця дапамог цётцы Нюры сабраць з падлогі ваду, знаходзячыся увесць час між тэхнічкай і другім канцом калідора, каб нельга было выпадкова заўважыць каля пакойчыка тэхнічак Лёшку. Потым ён пайшоў нібыта на ўрок.
У туалеце яго ўжо чакаў Лёшка.
— Глядзі! Выдатны адбітак! — аж свяціўся ад захаплення сябар. — Адна хвіліна — і ўсе справы. Сёння пасля ўрокаў робім ключ у майстэрні. Я дагаваруся з Сямёнам Паўлавічам, у яго і загатоўкі ёсць.
— А заўтра вечарам забіраем дзённік! — узрушана выгукнуў Косця.
Хлопцы ледзь дачакаліся званка — так доўга цяпер цягнуўся час, калі ў іх з’явілася сапраўдная справа!
Ішоў трэці ўрок, Мікалай Антонавіч расказваў пра Талстога, калі запахла дымам. Зашморгалі насамі, а потым хтосьці выгукнуў:
— Дым!
Утаропіліся на дзверы. А там праз шчыліну запаўзаў у клас белы, ванючы туман. Усхапіўся настаўнік, рыўком расчыніў дзверы, і цэльны клуб дыму, бы жывая істота, уваліўся ў пакой.
Загрукалі дзверы па ўсёй школе, пачуліся крыкі, піск, кашаль. У мітусні, хваляванні праз удушліва затуманены калідор высыпалі на вуліцу вучні. Хто паспеў схапіць паліто, а хто і не. Старэйшыя хлопцы выносілі вопратку, бегалі, шукалі па школе — дзе гарыць? Верхаводзіў завуч, Мікалай Васільевіч.
Знайшлі. На замкненай леснічай пляцоўцы чорнага ходу курэла старая ватоўка. Адсюль цягнуў добры скразнячок, і не дзіва, што ўся школа была задымлена, як пры сапраўдным пажары.
Праз гадзіну праветрылі класы, усе вярнуліся на свае месцы, узрушаныя неспадзяваным здарэннем.
Калі заняткі на гадзіну пазней скончыліся, і настаўніца выйшла, падняўся раптам Грышка-філосаф.
— Гэй! Усе слухайце сюды. Вы кажаце, хлопцы там курылі, вось і ўсе справы? Вось глядзіце! — Ён узняў угару руку з кавалкам нечага жаўтлявага.
— І што? Што гэта?
— Воск!
— Які там воск? Гавары толкам!
— Зараз будзе толк. — Грышка выйшаў да настаўніцкага стала, звычна паправіў акуляры. — Гэты воск я знайшоў там, дзе гарэла ватоўка. І мяркую, што раней гэта была свечка. А цяпер, Ала, пакапайся старанна ў сваім партфелі.
— Навошта? — Ала разгублена, як і ўсе астатнія, глядзела на яго.
— Калі я не дурань, дык твой дзённік будзе ляжаць на сваім месцы. Паглядзі ўважліва.
Ала паціснула плячыма, паслухмяна шчоўкнула зашчэпкай і праз момант з нейкім недаверам, асцярожна, быццам крапівіну, трымала ў руках знаёмы зараз усім блакітны сшытак з ружамі.
— А ну, дай сюды, — папрасіў-загадаў Грышка, і Ала моўчкі працягнула яму злашчасны дзённік.
Грышка ўзяў яго за вокладкі, патрос над сталом. Выпала паштоўка. Грышка патрымаў яе крышку ў руках, усміхнуўся, загадкава паглядзеў на клас.
— Вось так, шаноўныя, глядзіце! — Ён падняў руку высока ўгару, і на адваротным баку паштоўкі ўсе ўбачылі старанна намаляваны крыж у паўкружжы слоў: “Сумленне. Адвага. Годнасць”. — Зразумела зараз ўсе? Ставяць свечку каля ватоўкі, сумленна ідуць на ўрок, потым — дым, тлум, крык, потым — у настаўніцкую, потым — у клас, і дзённік на месцы. Я памыліўся раней — сярод нас нехта ёсць з рыцарскага ордэна! Чаго маўчыце, рыцары?
Хтосьці прысвіснуў. Усхапіўся Генадзь:
— Выдатна! Далей няма куды! Вы ведаеце, чым гэта пахне? Ведаеце? Думаеце, Шаноўны не здагадаецца, што падпал ватоўкі і выкраданне дзенніка — адно цэлае? Вы ведаеце, што можа быць?
— А чаму ты на нас крычыш?
— Таму, што Грышка і на самай справе не дурань! У гэтым ордэне сядзяць ідыёты з нашага класа. І нам патрэбна іх знайсці!
— Ой, дзяўчынкі! — азвалася гарэза-Галінка. — Ой, як цудоўна! Гэтыя рыцары — сярод нас! Як рамантычна! Хлопчыкі, хто яны, га? Цікава так...
— Табе цікава, а нам усім лазня будзе — задыхнешся ў пары!
І раптоўна ўсе змоўклі, углядаючыся ў твар адзін аднаму. — Хто? Хто? Хто? Маўчанне парушыў Грышка, які ўсё яшчэ стаяў каля стала настаўніка:
— Ты, Генадзь, больш аб сабе клапоцішся. За аўтарытэт свой трасешся — як жа, такое нетрадыцыйнае пачынанне і без цябе. Па школе чутак больш пра ордэн, чым пра актыў школьны і яго справы. І я не дзеля таго...
— Лухта гэта ўсё! — перабіў Генадзь. — А рассакрэціць ордэн гэты вельмі проста. Зараз толькі ўспомніць трэба — дзе хто быў і што рабіў. І ўсё высветліцца!
Пачуліся галасы адабрэння. Усе ўзбуджана заварушыліся, нервова перакідваліся словамі. Прадчуванне блізкай разгадкі таямніцы захапіла, узрушыла, прымусіла забыцца, што пара дадому. Генадзь выцягнуў чысты сшытак:
— Так, панове, будзем запісваць. Пачнем. Ну, ты, Додзіеў, дзе, з кім быў? Каго бачыў, калі мітусня ішла?
— Стойце! — Грышка прымусіў зноў звярнуць на сябе ўвагу. — Перш чым ставіць пастку на звера, трэба памеркаваць — што рабіць з яго скурай. Ну, вылічым, гэта не цяжка. А што далей?
— А далей я ім морды біць буду! — Додзік раз’юшана ўскочыў. — Пішы, Генік: Толік вось, я, Венька і Косця кішку пажарную разгортвалі. Ніхто не адыходзіў.
— Выдатна. Далей, Ахрэмчык, ты?
Прасядзелі хвілін сорак. І — анічога.
— А чаму мы так рашылі, што ордэн толькі ў нас? А можа, адзін з ордэна ў нашым класе, другі — у дзесятым, трэці — яшчэ дзе? — прагучала слушная думка. — Ды і потым, мог і хто не з нашага класа ведаць пра дзённік.
— Можа, і так, — стомлена згадзіўся Генадзь. — Аднак адказваць будзем мы.
— Ат, дробязь! Лухта! Ніхто нічога не дакажа, а ты, Ала, скажаш, што дзённік у вочы не бачыла! — загаварыў Юрась. — І хопіць, пайшлі дахаты. Ну ёсць рыцары, ну і няхай будуць. Каму хочацца — хай хоць чортам робіцца. І чаго ўсхадзіліся?
— Добра, але, — нечакана узняўся Косця, — я вось што хачу сказаць. Нехта гуляе ў рыцараў, а я буду гуляць у паляванне на рыцараў.
— А як шукаць будзеш? Пастку пастаў!
— І пастаўлю! Усе паставім і зловім!
—А што яны табе асабіста такое зрабілі, Косця, што ты іх лавіць сабраўся? — спытаў, прыпыніўшыся каля парога, Юрась.
— Ну... — Косця разгубіўся, і на дапамогу яму прыйшоў яго сябар Лёшка:
— Калі гэтыя рыцары сярод нас — няхай ім будзе горай. Але няправільна так — цішком нешта рабіць. Узнік у цябе план, то падкажы іншым. Мы таксама з Косцем думалі, як адбітак ключа ад настаўніцкай зрабіць, як момант быбраць... Нячэсна гэта! Нехта з нас рашыў стаць самым смелым, самым справядлівым. Дык чаго тады хавацца? Нам таксама крыўдна, увесь наш план к чорту, як быццам мы не хацелі той дзённік вярнуць, як быццам астатнім усім было абыякава... Я такое не дарую! Паляванне пачынаецца! — Лёшка пляснуў на парту бясформенны кавалак пластыліну, на якім быў непатрэбны цяпер адбітак ключа.
Лёшку падтрымалі крыкамі, і толькі Грышка, які дагэтуль стаяў каля стала, задуменна крануў акуляры.
— Вось што, шаноўныя! Не думаў я, што мая інфармацыя выкліча такія падзеі. Шкадую. А ты, Лёшка, і ўсе астатнія хоць словам абмовіліся аб тым, што трэба неяк дапамагчы Але, вярнуць дзённік, прыдумаць нейкі план? Табе не здаецца, што гэты агульны план як раз і ёсць гульня, а па-сапраўднаму ўсё робіцца без вялікай рэкламы... Гульня гульнёй, але ў паляванне не гуляюць. І потым, задайце сабе пытанне — навошта?
