Руку аднагодак працягвае мне,
Пацісну я куксу ў шрамах, бы ў разорах,
І порахам ды марганцоўкай дыхне
З раённай бальніцы
«палата мінёраў».
Далёка на захад адкочваўся гром.
Гулялі ў вайну мы — у нашых i немцаў,
Вайна ж, пазалёгшы за кожным кустом,
Глядзела навокала позіркам немым.
Мы рана сталелі ў зямлянках сырых,
Але забываліся цацкі няскора.
І рваліся «цацкі»...
І ўрач гаварыў:
— Яшчэ папаўненне ў палату мінёраў...
Здавалася,
ў цішы рыпела зямля
На восі,— нібы на пратэзе,— у зморы.
Пасля перавязкі:
(ой, раны смыляць!)
Спявала «Арлёнка» палата мінёраў.
Вятрыска лісты нам на шыбіну клаў,
Рабіны рукамі здаровымі гойдаў.
І доўга не мог нас даклікацца ў клас
Той верасень сорак чацвёртага года...
З пустым рукавом сын вярнуўся дамоў,
А маці, як яблыня, белая з гора...
Хай порахам толькі запахне ізноў,
Вы ўчуеце,
хлопцы з палаты мінёраў.
Ты помніш:
асколак абвугліла кроў,
Ты ведаеш міны здрадлівы нораў...
Белабілетная
ў дваццаць гадоў,—
Ты ў першым запасе,
палата мінёраў!
Казалі маці галавы не вешаць,—
Суседкі спачувалі як маглі.
Прыкурвалі салдаты з галавешак,
Што сёння ноччу сценамі былі.
Было нязвыклы.м слова «кватаранты»,
Сусед чамусьці стаў «гаспадаром».
Я не стыкаўся ў хаце гэтым ранкам,
Я бегаў з квартай, бразгатаў вядром.
— Расці вялікі!..
— За ваду, брат, дзякуй!..—
Адзін салдат з блакітнымі вачмі,
Нібыта ў таты...
дужа добры дзядзька
Мне працягнуў трубу:
— Сынок, вазьмі!
Ты перамог — трымай, герой, трафеі,
Трубі гучней,
А Гітлеру — труба.
Я ў шчасці бег гародам утравелым,
Ад радасці і сон і сум прапаў.
Павышчарбіў ушчэнт я нож апошні,
Пакуль садраў глюгатага арла...
Я крокам страявым хадзіў па пожні —
На зайздрасць сябрукам труба раўла.
Плылі ў вачах кругі —
стараўся шчыра,
Аж водгулле ішло за паплавы.
І адгукаўся жураўліны вырай,
І на двары суседскім Лыска выў.
Ды неўпрыкмет па вуліцах ушацкіх
Прайшоў мароз —
пакінуў стылы след.
Мне за трубу вялікую вушанку
У сівер злы прапанаваў сусед.
Вайсковая вушанка з футры мяккай...
Здавалася, нагладзь яе рукой —
Яна, як кот, пачне мурчэць і мяўкаць.
Мароз круціў за вушы раніцой.
Сцвярджаў я маці:
— Шапка малавата,
Я прахаджу i ў летняй,
не бяда!
Халодная вушанка, мала ваты...—
Ды ўсё ж трубу
прыйшлося мне аддаць.
Сусед трубою Лыску клікаў потым,
Калі збіраўся паляваць куды.
Трубу зачуўшы,
плакаў доўга ўпотай...
...Даўно знасіў вушанку,
Ды заўжды
Трывогай успаміны сэрца сціснуць,
Калі салдацкі горн раўняе строй.
Трывожны год звінеў
майму дзяцінству
Нямецкаю
трафейнаю
трубой.
Зноў піла пад пахаю ў чахле,
Бы ў футляры скрыпка.
Пэўна, самі
Не згадаюць, хто ix на сяле
Ахрысціў вясёла скрыпачамі.
Так i засталіся скрыпачы
У вясны ды ў лета прымакамі
I не маюць часу адпачыць:
Ходзяць, граюць вострымі смыкамі.
А смыкі ўвап'юцца ў круглякі —
Ніякой не трэба каніфолі,—
Добра ўсмоляць крохкія сукі,
У сярдзітай елкі іх даволі.
Закурыцца — жах зірнуць ажно —
Белай завірухай пілавінне.
Скрыпачы любое бервяно
Абкантуюць, перапалавіняць.
І шчырэе з рання да цямна
Дружная скрыпачая капэла.
Пахне баравінаю сасна,
П'яная асіна — лісцем прэлым.
Выразай цымбалы з той сасны —
Бор застогне, ледзь кручкамі ўдарыш.
З дуба зробіш кадзі — як званы,
Загудуць паважна на базары.
А з бярозы выгнеш палазы —
Запяюць на стылым снезе сані.
Не дагоняць санак маразы,
Вецер захлынецца i адстане.
Будзе новы дом стаяць вякі
I звінець над зацішшу аселіц
З лёгкае скрыпачае рукі
Пад смыкамі ветру i мяцеліц.
Яна на мне прыйшла не з добрай казкі,
Не з ёлкі у агнях над Новы год,
Гарачыя аладкі з ейнай ласкі
З патэльні я хапаў хутчэй у рот.
Сорак чацвёрты ўспомніцца заўсёды —
На павуцінні жоўклы ліст трымціць.
Заўзята мы лапацім агароды,
Каб леташнюю бульбіну знайсці.
I з гэтай бульбы з дзіўнай назвай «рулі»
Для нас такіх прысмакаў напячэ
Назаўтра клапатлівая матуля,
Ясі — баішся, каб было яшчэ.
Яна ка мне прыйшла не з добрай казкі,
Бо нельга так было — ні даць ні ўзяць —
Без гэтай стэарынавай падмазкі
«Прысмакі» ад патэльні адарваць.
Яе не дакраналіся запалкай
I ад ката хавалі па начах.
Я смак таго трафейнага асмалка
Яшчэ i зараз чую на губах...
Прыйшоў пятрок — сарваў лісток...
Пакуль вятрок гаямі не прайшоў
I не сарваў лісток з бярозы,
Ідзём у лес ламаць вішшо.
Пад пожняй стракацяць стракозы.
Як парыць!
Конікі пілуюць ціш.
Ступаеш босаю нагою.
Залез на дрэва —
ўніз ляціш,
Бяроза выгнецца дугою.
Куды ні паглядзіш — з усіх бакоў
Ураз цябе ўсяго акрыла
Зялёнай хмарай матылькоў,
Трапёткіх,
клейкіх,
аднакрылых.
Яны дрыжаць i хочуць паляцець
Туды,
дзе гуд стаіць чмяліны
I дзе з мядзведзіцай мядзведзь
Збіраюць дзетухнам маліну,
Дык венікі зялёныя ламай,
Галінку выбірай любую!
Бярозку адпускай —
няхай
К налеццю больш вішша гадуе.
А сонца нізка.
У дарогу час!
Вішша ляжыць у кучы многа.
Як мёд, такі салодкі квас
І луста хлеба аржанога.
Ад злых мурашак ды ад крапівы
Усё смыліць, гарыць без дыму.
Дадому крочыш, ледзь жывы,
З ахапкам лета за плячыма...
Гербарыяў ніколі не збіраў.
Да тэрмінаў лацінскіх глуха вуха.
Запомніў добра са шматлікіх траў
Адну, з пацешнай назваю —
свінуха.
У горле перасядзе ветру ком,—
Заперхае уранні восень суха.
Ляжыць узмежак кормным вепруком,
На хібе шчэццю шэжыцца свінуха.
Пакуль мяцеліц белыя вужы
Не папаўзлі па хібе — ў светлы вечар
Скубі густую, пэндзлікі вяжы,
Мачы ў пабелку ды нявесці нечы.
А пастушкі назябнуцца за дзень,
Свінуху паляць, чмыхаюць насамі.
Як старац невідушчы,
дым брыдзе,
За корч спаткнецца, заклубіцца ў яме.
Мароз не браў ляйчыны ў дзве рукі,
Хлеў рохкае паважнасцю свіною,
Ды закурэлі ўзмежкавы бакі,
I смылень пахне першай свежыною.
Дамоў вячэраць прыйдуць пастушкі,
Пакрэплыя далоні бульбай паляць.
Свінухаю не толькі армячкі
Прапахлі — хлеб, i соль,
i стол, i пальцы.
Пакуль з сакоўнай муравой вясна
Прытупае сцяжынай баравою,
Свінуха пазніцелая адна
Праз снег праб'ецца першаю травою.
Ідзі, кумок, касі мяту —
Накрый куме хату.
Ідзі, кумок, касі сена—
Накрый куме сені...
З народнай песні
Бутля з горкім, з мядовым
Угінаць сталяніцы,
А бяседнаму слову
Ручаінаю ліцца.
З поду ўзятаму хлебу
Крута ўсыпацца соллю.
I спазняцца не трэба
На бяседу ніколі.
Позна прыйдзеш — ласкава
Скажуць:
— Хлопец не жвавы,
Каб шырэй ты ступаў,
Дык на чарку б папаў!
Пояць хмельнай сытою,
Кормяць стравай сытою.
Адразаюць акрайчык,
Каб быў сын Мікалайчык.
З імі разам пад дзень
Запяеш ты заўзята,
Як на куміну хату
Дождж ідзе, снег падзе.
Галава забаліць
Ад вясёлага тлуму,
Будзеш разам маліць
З імі добрага кума,
Каб ішоў касіць мяту —
Накрыў куме хату...
Калі пачнуць ад дахаў цені класціся,
Туляцца па завулках выйдзе змрок,—
Урокі вывучыўшы,
васьмікласніцы
Развучваюць факстрота хітры крок.
Буркоча галубінымі застрэшшамі
Нядзельным адвячоркам цішыня.
Даўно пайшлі на танцы ўсе старэйшыя —
Іх не схацелі да сябе прыняць.
Дрыжаць, як матылькі, на косах банцікі,
I не ступаюць штосьці ногі ў лад.
A аднакласнікі у кепках бацькавых
Звысоку пазіраюць на дзяўчат.
А ў тых стаіцца па губах з прыпухлінкай
Шчаслівая усмешка ў гэту ноч.
Прысняць:
танцуюць на паркеце ў туфельках...
Прысняць:
яны дарослыя даўно...
Героі кніг —
i рыцары й разбойнікі —
На танец запрашаюць
ix адных.
I невідушчым позіркам, спакойныя,
Глядзяць на аднакласнікаў яны...
Трасянуў сваім чубам —
даспелым калоссем,
Паднеразаўся вязьмом —
i ў абоз.
Асмужаны, вусам асцістым калоўся
I шлях па іржышчы прамяў
снапавоз.
Засвіргатаў перацёртаю воссю,
Нa ўзмежку ўстрывожыў дакучлівых вос.
Уехаў з налітага лета у восень
Нa поўным разгоне таўстун снапавоз.
Працуе —
і ўсё ў яго спорыцца, клеіцца.
Вачэй не зажмурыць ад рос i да рос.
I круціць баранку,
натужвае лейцы,
Пыліць на усіх бальшаках
снапавоз.
Ад тупату, грукату, гоману —
тлумна.
І жытам прапахлі утулкі калёс.
Пустыя такі, падхартаныя гумны,
Прымайце,—
вязе ураджай
снапавоз.
Зярнятамі зор Млечны Шлях зацярушан
І там снапавоз у дарожаньку рушыў.
Шчаслівай дарогі табе,
снапавоз!
