Насцярожана зірнуў на фотаапарат Мішы Мінковіча і, чамусьці прыняўшы яго за магнітафон, наадрэз запярэчыў:
— Запісвацца на магнітафон не буду. Наогул часу не маю — еду ў Рудню.
Размова яўна не клеілася. Нічога не заставалася, як задаваць нейкія пытанні, каб так-сяк разгаварыць Героя.
Пытаюся самае нейтральнае, з якога года, дзе пачынаў партызаніць.
Нарадзіўся Міхаіл Ягораў 5 мая 1925 года. Партызаніць пачаў у Чачэнскіх лясах Дзямідаўскага раёна. У дзень свайго нараджэння ў сорак другім атрымаў першае баявое хрышчэнне. Было гэта ў Блоні, партызаны трымалі льнозавод.
Шчыра прызнаецца Міхаіл, што страшна было спачатку. Хаваў галаву і страляў угору, а камандзір суцяшаў: «Не бойся, сынок... прывыкнеш». I прывык.
— Пасля наш Смаленскі полк Садчыкава стаяў ва Ушачах гады паўтара... Добра запомніўся калючы сад каля касцёла.
Мне, натуральна, хацелася знайсці беларускія карані ў родзе Ягорава. Да дзеда тыя карані давялі, а далей Міхаіл падкрэсліў, што ён рускі.
Ва Ушачах! Сцежкі памяці павялі мяне да родных мясцін, у краіну партызанскага маленства, дзе кожная сцежка пахла порахам, а вышэйшай узнагародай быў дазвол бацькі, які прыходзіў на кароткую пабыўку з атрада, стрэліць з сапраўднай вінтоўкі.
Гэта ж пра Смаленскі полк спявалі мы:
Па дарогах ушацкіх,
Па тылах парцізанскіх,
Па бальшых беларускіх лясах
Едуць немцы-бандзіты,
На франтах недабіты,
Штобы зону заняць парцізан...
На заслон проціў немцаў
Ішла брыгада смаленцаў...
Спявалі па-мясцоваму, не надта клапоцячыся аб правільнасці граматычных форм. (Пазней нам за гэта ставілі двойкі.) I мы вельмі ганарыліся, малыя шпінгалеты, што ў песні ўпамінаюцца ўшацкія дарогі, што якраз нашу партызанскую зону не ўдалося ўзяць фашысцкім недабіткам.
Гэта смаленцам, калі яны з баямі прыйшлі ва Ушачы, землякі мае, маці мая зносілі аўчыны на кажухі, прасціны на маскхалаты, кужаль на бінты, жыта, ячмень,— хто што мог зносілі.
Мы ведалі ў твар усіх партызанскіх камандзіраў і адважных разведчыкаў. Стараліся нават пераймаць манеру хадзіць, гаварыць. Я перакананы, што любы мой ушацкі аднагодак помніць такія славутыя імёны, як Лабанок, Цябут, Уткін, Радзівонаў.
Толькі не ведалі мы, што па нашых вуліцах ходзіць юнак, якому суджана будзе ўзняць сцяг Перамогі. Пазней, праз дваццаць год пасля пачатку вайны, гэты юнак успомпіць:
«У нашу задачу ўваходзіла вырвацца на дах. Немцаў там не аказалася. Мы вырашылі замацаваць сцяг на бронзавым кані, так як міны, што рваліся бесперастанку, не давалі магчымасці зрабіць гэта на купале. Пазней, калі стала цямнець, мы ўзнялі сцяг з бронзавага каня і сталі прабірацца да купала. Але ён быў разбіты. Купал уяўляў сабой жалезную раму, якая была раней зашклёная. Але цяпер усё шкло было разбіта. Праз гэты купал добра асвятлялася зала рэйхстага. Падняўшыся на купал і паглядзеўшы ўніз, мы ўбачылі, што цнэнтральная зала рэйхстага гарыць. Вышыня купала — 70 метраў. Моцна трымаючыся, вылезлі мы на яго вяршыню, замацавалі сцяг...»
Дзейнічаў Смаленскі полк у трохкутніку Орша — Віцебск — Смаленск. Ірвалі чыгункі, грамілі фашысцкія гарнізоны.
Боепрыпасы народным мсціўцам дастаўлялі самалёты з Вялікай зямлі. У прыватнасці, ротныя мінамёты. Мінамёт гэты называлі партызанскай лапатай — можна і капаць і страляць.
Я помню лясны партызанскі аэрадром каля вёскі Пліна, зімовы — на лёдзе возера Вечалле.
Міхаіл Ягораў прыпальвае папяроску і ўсміхаецца:
— Бікфордаў шнур, бывала, запальвалі «кацюшай». Накінеш на галаву якую халаміду (каб не відаць было іскраў) і б'еш крэсівам па крэменю, пакуль агонь не высечаш. Надзейна працавала «кацюша».
У нейкай ступені спраўдзілася мая падспудная думка. Амаль зямляк. На ўшацкай зямлі мужнеў ён. Ушацкія лясы засланялі маладога партызана, палкавога разведчыка.
Вясной 1944 года немцы пачалі блакаду Ушацкага раёна — партызанскай зоны. Смаленскі полк атрымаў загад прасоўвацца да польскай граніцы, дзе і павінен быў злучыцца з рэгулярнымі войскамі. Ён ірваў чыгункі, масты — не даваў немцам магчымасці адступаць. У Смаргоні злучыўся Смаленскі полк з арміяй. Партызанскі палкавы разведчык Міхаіл Ягораў стаў палкавым разведчыкам 3-й ударнай арміі 150-й дывізіі 756-га стралковага палка...
Чырвоныя зоркі на танках і на пілотках байцоў засвяціліся ва Ушачах у ноч з 27 на 28 мая 1944 года. А ў перадапошняй бойцы 5 мая загінуў партызан з брыгады Мельнікава, бацька мой. Міхаілу Ягораву пайшоў дваццаты год, бацьку ішоў — трыццаць шосты...
Сцежкі памяці, яны вядуць да ракі часу, адзін бераг якой — радасць, другі — смутак.
Міхаіл Ягораў спяшаецца дадому — нялоўка болей затрымліваць чалавека. Праводзім да вакзала. На мосце праз Дзвіну просім сфатаграфавацца. Стаіць на мосце былы разведчык, былы падрыўнік.
Глядзіць удалеч. Ці ён бачыць бераг свайго баявога юнацтва, ці ўспамінае, як у Дзень Перамогі «адплываў напоўнены таварышамі бераг» (А. Твардоўскі).
Гэта не толькі яму павязвалі піянеры Віцебшчыны чырвоны гальштук, але і тым юнакам, якія не дажылі да светлага дня, якія разам з ім ішлі з партызанскіх лясоў да рэйхстага.
Напярэдадні свайго дваццацігоддзя ўзняў Міхаіл Ягораў сцяг нашай Радзімы.
Не старэць табе, Міхаіл. Быць вечна маладым аднагодкам маладых.
А паклон ушацкім лясам ад цябе я абавязкова перадам...
1962
«Мае гэтулькі кніжак...» «Аўтар такіх і такіх зборнікаў!» Ідзе колькаснае пералічэнне, успамінаюцца назвы... I вельмі дарэчы прыгадаць тады аўтараў адной кнігі — Аляксандра Грыбаедава, Максіма Багдановіча...
Мне вельмі хочацца сказаць некалькі слоў пра паэта, які пакуль што не мае ніводнага зборніка, паэта, якога ведаю вось ужо дзесяць год, паэта, чые вершы для мяне заўсёды сустрэча з нечым чыстым, родным, наскім, беларускім.
Працяглы час паэт маўчаў. Гэта турбавала. А раптам назусім выпусціў са стайні свайго Пегаса? На шчасце — не! Набіраў сілы, выходзіў на арбіту — і выйшаў!
Як заўсёды, «хросным бацькам» быў Анатоль Вялюгін,— падборка ў «Полымі». Потым цікавыя падборкі ў «Беларусі», «Маладосці», «ЛіМе».
Не ад сонца ідзём у глыбіні —
Па сонца ідзём.
Сонца гіне:
У кайданы крышталёў
закута —
Ляжыць у падземных закутках.
Ідзём —
магутныя —
Вызваліць брата
З-за кратаў.
Шахцёркі гараць
над галовамі,
нібы —
Німбы...
Варочаем,
узнімаем пластамі
Сонца, што камянела вякі.
Смялей ступайце над намі,
Смялей,
землякі!..
Гэта з верша пра беларускіх шахцёраў. Якія мускулістыя радкі, колькі ў іх чаканкі, чытаеш, і здаецца, сам варочаеш глыбы. А як зайграла слова «землякі» ў дадзеным кантэксце!
Ці ўзяць наступную мініяцюру, дзе, кажучы крылатай фразай, «словам цесна».
Ніхто не пачуў:
Яблык упаў дасвеццем —
Ля Халопеніч,
на Беларусі.
Ніхто не пачуў —
Ні людзі, ні травы, ні вецер...
Ніхто.
А шар зямны здрыгануўся...
Чытаў я вершы ў асобных падборках — радавалі, падабаліся. Аўтар падрыхтаваў зборнік, занёс у выдавецтва. Перад гэтым я перачытаў увесь рукапіс — па-вясноваму звонкі, па-маладому смелы. Умоўна зборнік названы «Верасовы звон». Справа, безумоўна, не ў загалоўку. Як кажуць, абы сына прычакаць, а імя можна падшукаць. А сын— такі добры!
Прыемна ўражваюць паэтычныя знаходкі будучага зборніка, яны не вонкавыя, не крыклівыя, а менавіта тыя, якія можна знайсці толькі раз.
Дзіва чакаюць бярэзнік, ліпоўнік.
Праз нейкі тыдзень
Над лесам узыдзе
Зялёмая поўня.
Гэта пра трывожпую нару года — прадвесне.
Паэт заўважыў, як двух шчаслівых
Вячэрні час
Вёў з нядзелі
у панядзелак.
Лірычны герой ідзе лугам. Наседкі зрываюцца з гнязда, адводзяць. I глядзіце, як цёпла, стрымана, хораша заканчваецца верш:
Я крыўдаваць не стану,
За недавер судзіць...
Я знікну,
ўміг растану,
Каб гнёзд не астудзіць...
Паэт разумее спрадвечную тугу кнігавак па марскім бязмежжы, бо кнігаўкі — «трыццатае калена белых чаек», паэт дзівіцца з сілы іхняй веры, з іх вытрымкі чакання.
Колькі думак у вершах пра космас, колькі пачуцця ў вершах пра Радзіму, пра маці, колькі іскрыстай весялосці ў вершах пра свой прыезд дадому разам з дажджом, пра цецерука, які перамог сапернікаў і з'явіўся перад цяцерай «урачыста-голы»,— трэба цытаваць. Але і самыя вясёлыя вершы, становячыся цытатамі, робяцца сумнымі. Не буду больш цытаваць, каб не адбіраць у чытачоў прыемнай магчымасці пазнаёміцца з цікавым зборнікам майго даўняга сябра, сціплага чалавека, паэта Васіля Зуёнка.
