Гэта верш «У начлезе». Мяне здзівіла мускулістасць радка, свабоднае дыханне слова ў радку.
Уладзімір Лісіцын параўнаўча мала жыў у Беларусі, але трэба па-сапраўднаму любіць роднае слова, каб помніць яго з усімі адценнямі, з усімі рухамі душы матчынай мовы. Там-сям трапляюцца мясцовыя словы, словы, што чуў паэт ад маці, словы, што назаўсёды прыкіпелі да сэрца сваёй чысцінёй, сваёй першароднасцю. Гэтыя словы не вырываюцца з агульнай плыні сакавітай, свежай мовы Уладзіміра Лісіцына.
У паэта не было традыцыйнага таптання пачаткоўца — уваходзіў у родную літаратуру бурна, стала, са сваёй тэмай, са сваімі адметнымі вобразамі, са сваёй манерай пісьма. Ён смела ўздымаў моўныя пласты, спяшаўся сказаць пра тое, што балела, што незагойнай ранай вярэдзіла ўспаміны. Расказаць у яго было пра што.
Ён з прагнасцю ўдыхаў кожны гук роднага слова. Так пасля вайны зямля засумавала па скрыгату лемяха, па ранішняму рыпу гужа, па ласкава-хмурыністаму фырканню прытомленага каня...
Апошнім часам Уладзімір аб'ехаў Сібір і Крайнюю Поўнач. З хваляваннем, зразумела, адчыняў я заўсёды паштовую скрынку — прасоленыя роўным дыханнем Ціхага і Ледавітага акіянаў, прыляталі да мяне лісты ад чулага, па-вясковаму сарамяжлівага і ўражлівага Уладзіміра.
У кожным лісце вершаў з дарог, вершаў пра новыя краі, пра родную Віцебшчыну болей, чым слоў.
Ранняй зімой з'ездзілі мы з Уладзімірам на Ушаччыну, дамовіліся, што ранняй вясной пабудзем разам на крымскай зямлі. У сваім апошнім лісце друг запрашаў у Джанкой...
I вось летам прыходзіць мне невясёлая вестка ад брата Уладзіміра з Віцебска. Брат ягоны дзесяцігадовым хлапчуком быў надзейным апірышчам, дарадцам і, можна сказаць, бацькам Уладзіміру ў канцлагеры. Брат Іван даслаў мне апошні ліст, у якім Уладзімір віншаваў яго з днём нараджэння. Зноў-такі — вершы і пранікнёныя словы павагі да блізкага і роднага чалавека, да адзінага роднага, хто застаўся ў паэта.
Ліст неадасланы, знойдзены ў шуфлядзе пісьмовага стала паэта.
У нікуды, а ўсё-такі дамоў
Мяне цягнік зялёны перакоціць.
Гарачынёй матуліных камоў
Да горла радасць першая падкоціць.
...Узняўшы галаву, з'явіўся бусел,
I я прад ім схіляю галаву.
Уладзімір збіраўся стала пераехаць у Беларусь. Вось радкі з ліста: «...Гэта мая зіма — апошняя ў Крыме. Мінск... Мінск... і нічога болей. Вершы, вершы... і яшчэ раз вершы...»
Зялёны цягнік маленства спыніўся далёка ад радзімы. Але слова паэта засталося ў роднай Беларусі, слова мужнае і пяшчотнае, слова шчырае і пранікнёнае...
1973
Ёсць паэты, без якіх нельга ўявіць ні сённяшні дзень роднай паэзіі, ні яе наступны дзень. На іхніх плячах ляжыць найважкі груз адказнасці за слова матчынай мовы, голас іхні сугучны з часам, радок іхні наталяе смагу спрагнёнага па адкрыццях чытацкага сэрца.
У нашай беларускай літаратуры ў ліку такіх шчасліва нямногіх паэтаў адно з першых месцаў займае Пімен Панчанка.
Шчыра мушу прызнацца: страшмавата пісаць слова пра выдатнага паэта. Бо менавіта Пімен Панчанка як ніхто іншы баіцца і не цярпіць саладжавай патакі пахвальна-ўзвелічальных слоў. Нервовы, вуглаваты, адкрыта-даверлівы і бязлітасна-справядлівы, паэт заўсёды выступае супроць параднай балбатні, супроць славаслоўя, супроць ліслівасці і няшчырасці.
У сваім нядаўнім зборніку «Крык сойкі» па-панчанкаўску задзірыста і з'едліва ён як бы папярэджвае:
Сягоння не засну,
Мяне так шчыра хваляць,
Як спелую сасну,
Якую хутка зваляць.
Праўда, выручыць мяне ідзе вясёлая ўшацкая прыказка: «Добра таго біць, каму баліць, добра таго лаіць, хто сорам маіць». Крыху перайначыўшы яе, можна сказаць: добра таго хваліць, хто пахвальбы баіцца, хто ведае сапраўдную цану існага слова.
Выраз, які ад празмернага ўжывання яго дарэчы і недарэчы,— майстра слова — стаў дзяжурна-казённым. А на самой справе ён мае пад сабой цвёрды грунт. Нават біблія падкрэслівае: «Напачатку было слова». Менавіта слова роднае, беларускае, спаконвечнае назаўсёды зачаравала Пімена Панчанку. З першых вершаў, з першых кніг адчуў ён над сабой уладу слова і сваю ўладу над словам. У гэтым адзінаборстве, у гэтым даверлівым недаверы адзін да аднаго і нараджаліся радкі нечакана раскутыя і дакладна-выразныя, радкі, азораныя маланкай паэтычнай думкі. (Не выпадкова адна з кніг Пімена Панчанкі, адзначаная Дзяржаўнай прэміяй БССР за 1967 год, так і называецца — «Пры святле маланак».)
Там, дзе гулі пшаніцы і жыты,
Стаяць спапы, як рыжыя браты.
Гэта радкі з маладога Пімепа Панчанкі, з верша, які даў назву першай кнізе паэзіі ягонай,— «Упэўненасць».
Вы чуеце, як сыкаюць сярпы, як перадаюць крамянасць, бурштыновасць зерня пружыністыя склады: «ры», «бра».
Заканчваецца верш па-ранішняму замілаванымі і па-юнацку бадзёрымі словамі:
I добра нам маўчаць і пазіраць
На родны край вачыма маладымі!
Пройдзе зусім мала часу, і маладыя вочы паэта засмуцяцца тугой па родным краі, салдацкай тугой у акопе, бо дарагая сэрцу Беларусь застогне пад кутым ботам фашысцкай набрыдзі:
Ні славы, ні скарбаў я не хачу,
Мне б толькі прайсці непрыкметна,
Зямлю сваю пад нагамі адчуць,
Надыхацца родным паветрам.
Франтавыя дарогі, суровы побыт, калі можна назваць яго побытам, ваенных год не зняверылі паэта. Жыццё возьме сваё:
Будуць вечна сады расцвітаць,
Белагрудыя ластаўкі лётаць
I дзявочыя ногі таптаць
Залатую лотаць.
Сэрца паэта, радкі ягоныя ў Беларусі, паэту-франтавіку (а франтавых дзён, ваенных уражанняў Пімену Панчанку хапіла як нікому іншаму!) не цярпіцца дачакацца сустрэчы з зямлёй бацькоў:
Я хацеў бы чытаць свае вершы
Дзвіне і Бярозе
Ці з чачоткавым кіем
у Слуцак ісці па дарозе.
Любоў да Радзімы і нянавісць да ворагаў яе, да фашысцкіх вылюдкаў прадыктавалі паэту такія выдатныя вершы, як «Вока снайпера», «Герой», «Коні» — непераўзыдзеныя ўзоры паэзіі грозных гадоў.
Армейскія шляхі раўніва не адпускалі песняра да родных гоняў. «Іранскі дзённік» паэта, як дно лясной рэчанькі, што ў песні з беражком не роўная, ранішнім праменнем высвечана сумам па дарагіх сцежках юнацтва і маладосці, якую адразу ў сталасць перавяла суровая вайна.
