Антоній
О царыца,
Тваім дзівацтвам можна падзівіцца,
I я, дзівак, папаўся ў іх палон.
Клеапатра
Дзівацтвы гэтыя гнятуць, як камень.
Разбіты спадзяванні Клеапатры!
Даруй, прабач! Усё, чым я багата,
Пылінка, дробязь без тваёй любві!
Цябе адсюль дадому гонар кліча.
Што ж? Да маіх дзівацтваў будзь глухі!
Няхай багі табе ва ўсім спрыяюць!
Хай меч твой увянчае перамога
I поспех горнецца да ног тваіх!
Антоній
Бывай! Мы будзем разам і ў разлуцы.
Каханая, ні смутку, ні пакут!
Ты не адна, мой дух з табою тут.
Вярнуся з перамогай.
Выходзяць.
Рым. Пакой у доме Цэзара.
Уваходзяць Актавій Цэзар з пісьмом у руцэ, Лепід і слугі.
Цэзар
Дык вось, Лепід, цяпер табе вядома,
Што не ў натуры Цэзара нянавісць
Да нашага высокага сабрата.
Але з Александрыі пішуць мне:
Антоній ловіць рыбу, дзень і ноч
Гулянкі, п'янства. Каля Клеапатры
Сам бабай стаў, мужчынскі гонар страціў.
Ганцоў прыняў, нібы зрабіў мне ласку,
Успомніўшы, што ўлада ёсць і ў нас.
Перад табой жывое ўвасабленне
Усіх заган і слабасцей людскіх.
Лепід
Яно-то так... Але ж яго заганы
Не засланяюць годнасці. Заслугі
На змрочным фоне зіхацяць ярчэй.
Загана ў ім, відаць, ад нараджэння,
А гэта перайначыць вельмі цяжка.
Цэзар
Паблажлівы ты надта. Ну, дапусцім,
Грэх невялікі ў ложку Пталамея
Валяцца з Клеапатрай і плаціць
За асалоду царствам, піць з рабамі,
А ўдзень з нуды па горадзе блукаць,
На вуліцах кулачныя баі
З падонкамі смярдзючымі наладжваць.
Дапусцім, гэта ўсё ў яго натуры —
Другім, ого, ніхто б не дараваў! —
Але ж яго учынкі ганьбяць нас,
I нам з табой даводзіцца адказваць.
Калі свой час ён топіць у распусце,
Яму за гэта караю пахмелле,
Сухотка ў бок, а толькі нельга, нельга
Глухім быць да агульнае трывогі
I ухіляцца ад дзяржаўных спраў!
Спагнаць за гэта трэба, даць ушчунак,
Як хлапчуку, што прамяняў свой розум
На забаўкі пустыя.
Уваходзіць ганец.
Лепід
Зноў навіны.
Ганец
Загад твой выкананы, слаўны Цэзар!
Пра ўсё, што дзеецца на рубяжах,
Табе дакладваць будуць штогадзіны.
Пампей на моры ўмацаваўся. Тыя,
Хто Цэзара баіцца, да Пампея
Бягуць з паклонам, погаласка ходзіць,
Што ты яго пакрыўдзіў.
Выходзіць.
Цэзар
Не дзіўлюся.
Даўно вядома, даспадобы той,
Хто рвецца ўгору, аж пакуль не сядзе
Сваім сябрам на шыю. Чалавек жа
Нялюбы, слабасільны пры жыцці
Па смерці часта робіцца любімцам.
Людскі натоўп, як багавінне ў моры,
Плыве туды, куды цячэнне гоніць,
Каб потым згніць.
Уваходзіць другі ганец.
Другі ганец
Паведамляю, Цэзар:
На моры уладараць два піраты —
Менах і Менекрат, з разбойных суднаў
На бераг Італьянскі нападаюць.
Кроў ледзянее ў жыхароў, а моладзь
Кіпіць ад абурэння. Карабель
Чуць выйдзе з гавані — ужо ў палоне.
Але страшней за ўсё, што гэты гвалт,
Драпежніцтва пірацкае прыкрыта
Пампея гучным імем.
Цэзар
Эх, Антоній,
Спыні, кажу, шаленства п'яных оргій!
Калі, забіўшы Гірцыя і Пансу,
Абодвух консулаў, ты адступаў
Паспешна ад Мадэны[16], люты голад
Не пакідаў цябе, ты з ім змагаўся;
Узгадаваны ў роскашы, цярпеў —
I дзікуну такое не пад сілу;
Піў бруд з балота, конскую мачу —
Сасмяглы звер і той бы ухіліўся;
У воўчых ягадах знаходзіў смак,
Кару грыз, як алень, а ў Альпах, чуў я,
Еў падлу, ад якой памерці можна;
Але ж вярнуўся ты адтуль здаровы,
Ты быў салдат, меў вытрымку тады.
Чаму ж цяпер—аж вымавіць мне цяжка! —
Свой гонар ганьбіш?
Лепід
На вялікі жаль.
Цэзар
Ды што ў ім сораму няма, ці што,—
Радзіму кінуўшы, бадзяцца недзе?
А нам, Лепід, пара за зброю брацца,
Ваенную нараду склікаць трэба.
Маруднасць наша — выйгрыш для Пампея.
Лепід
Я заўтра, Цэзар, далажу табе,
Якія сілы пад маёй камандай
На сушы і на моры.
Цэзар
Я таксама
Дакладна высветлю усё.— Бывай!
Лепід
Да пабачэння, Цэзар. Калі ласка,
Трымай мяне у курсе спраў.
Цэзар
Вядома.
Сяброўскіх абавязкаў не парушу.
Выходзіць.
Александрыя. Палац Клеапатры.
Уваходзяць Клеапатра, Харміяна, Ірада і Мардзіян.
Клеапатра
Харміяна!
Харміяна
Што, царыца?
Клеапатра
О-о!..
Дай выпіць мандрагоры[17] мне.
Харміяна
Навошта?
Клеапатра
Хачу заснуць і доўга, доўга спаць,
Пакуль не вернецца Антоній мой.
Xарміяна
Занадта многа думаеш аб ім.
Клеапатра
Ты — здрадніца, няйначай.
Харміяна
Не, царыца.
Клеапатра
Гэй, еўнух! Мардзіян!
Мардзіян
Я тут, царыца,
Чым дагадзіць магу?
Клеапатра
Нічым. Ты ж — еўнух.
А твой пісклявы спеў мне рэжа вуха.
Шчаслівы ты, жывеш адзін, спакойна.
А ведаеш ты, што такое страсць?
Мардзіян
А як жа, ведаю.
Клеапатра
Не можа быць!
Мардзіян
Пачуццяў у мяне хапае ўсякіх.
Хоць я й бясплодны, уяўляў не раз,
Як абдымаюцца Венера з Марсам.
Клеапатра
Ах, Харміяна! Як, па-твойму, дзе ён?
Стаіць, сядзіць, ідзе пяшком ці мчыцца
На баявым кані? Каню прыемна
Насіць Антонія. Шчаслівы конь!
На ім красуецца Атлант[18] паўсвету,
Людскіх плямён і меч і шлем. Ён, можа,
Мяне успамінае зараз, шэпча:
«Дзе ты, мая егіпецкая змейка?»
Як некалі мяне ласкава зваў.
О гэтая салодкая атрута!
А можа, ён забыў сваю каханку,
Чый твар счарнеў ад пацалункаў сонца,
Пакрыўся каляінамі гадоў.
Калі у нас быў госцем Юлій Цэзар,
Я славілася, як ласунак царскі.
Не абмінуў мяне і Гней Пампей[19],
Шукаў натхнення у вачах маіх,
Маёй любоўю цешыўся да смерці.
Уваходзіць Алексас.
Алексас
Хвала табе, вяльможная ўладарка!
Клеапатра
Ты і Антоній — як вы не падобны!
Але ты быў пры ім, з ім сябраваў,
I след героя на табе блішчыць.
Дык расскажы, які цяпер Антоній.
Алексас
Апошняе, што ён зрабіў, царыца,
Прыклаў да вуснаў неацэнны перл,
Вось гэты, пацалункамі асыпаў
I мне прамоваю параніў сэрца.
Клеапатра
Хачу пачуць. Хай мне параніць вушы!
Алексас
«Мой друг,— сказаў ён,— перадай, будзь ласкаў,
Вялікай егіпцянцы дробны дар мой,
Са скарбаў мора ўзяты, і скажы,
Што верны рымлянін праз нейкі час
Не жэмчугам, а царствамі ўпрыгожыць
Яе наследны трон, увесь усход
Аддасць ёй пад апеку». Ён кіўнуў
I ўскочыў на каня. I конь памчаўся,
Іржаннем заглушыўшы мой адказ.
