Антоній
На моры, я сказаў.
Энабарб
О доблесны Антоній, не згаджайся!
У невядомым славы не шукай!
На сушы ты непераможны воін,
І практыка твая, тваё майстэрства
Узор і прыклад легіёнам нашым.
Не рызыкуй!
Антоній
На моры будзе бой.
Клеапатра
Я маю шэсцьдзесят пяць караблёў
Не горшых, чым у Цэзара.
Антоній
Мы спалім
Каторыя з іх лішнія, матросаў
Размесцім на астатніх і сустрэнем
Пры Акцыуме ворага як след.
А не патопім мы яго у моры,
Адолеем на сушы.
Уваходзіць ганец.
Што ў цябе?
Ганец
Пацвердзілася вестка, уладар:
Тарына ўзята Цэзарам. Ён там.
Антоній
Хто? Цэзар? Быць не можа! Так раптоўна!
Людзей пагнаў і сам туды з'явіўся.—
Канідзій, дзевятнаццаць легіёнаў,
Таксама коннікаў дванаццаць тысяч
Перадаю табе. Кіруй на сушы.
А мы — на караблі свае.— Хадзем,
Мая Фетыда[38]!
Уваходзіць салдат.
З чым прыйшоў, салдат?
Салдат
Вялікі уладар і палкаводзец,
Нам непрывычна біцца на вадзе.
Не вер трухлявым дошкам, вер мячу.
Глянь на рубцы мае! Хай фінікійцы,
Хай егіпцяне плюхаюцца ў моры,
Нам, рымлянам, радней зямля. На ёй
Стаім мы цвёрда.
Антоній
Вось як! — Адплываем!
Выходзяць Антоній, Клеапатра і Энабарб.
Салдат
Ды гэта ж так, клянуся Геркулесам.
Канідзій
Гаворыш праўду, ветэран, але
Начальнік наш сваёй не мае волі:
Камандуе Антоніем жанчына.
Мы — войска бабскае.
Салдат
Як гэта так?
Твая ж і конніца і ўся пяхота.
Канідзій
Ну, я на сушы. Але ж ёсць і флот:
А там Марк Юстый, Марк Антоній, Цэлій,
Публіка. Ніхто ж не мог прадбачыць,
Што Цэзар прыплыве сюды так хутка.
Салдат
Яшчэ ў Рыме быў ён, а ўжо войскі
Свае паслаў наперад ураздроб,
Каб ашукаць разведку.
Канідзій
Хто ў іх там
За камандзіра?
Салдат
Кажуць, нейкі Таўр.
Канідзій
А! Ведаю. Яго я знаю добра.
Уваходзіць ганец.
Ганец
Канідзія галоўны патрабуе.
Канідзій
Наш смутны час багаты на падзеі,
I кожны міг прыносіць навіну.
Выходзяць.
Раўніна каля Акцыума.
Уваходзяць Цэзар і Таўр з воінамі.
Цэзар
Таўр!
Таўр
Слухаю, ўладар.
Цэзар
Наказ такі:
На сушы ў бой не ўвязвайся. Чакай,
Пакуль не пераможам мы на моры.
(Перадае скрутак.)
У гэтым скрутку мой загад. Выконвай.
Наш лёс павінен вырашыцца тут.
Выходзяць.
Другая частка раўніны.
Уваходзяць Антоній і Энабарб.
Антоній
Паставіш конніцу за тым узгоркам,
Каб войска Цэзара было на воку.
Адтуль убачыш і варожы флот
I нашы баявыя караблі.
Сачы уважна. Будзь напагатове.
Выходзяць.
Другая частка раўніны.
Уваходзіць Канідзій з войскам.
Праходзяць маршам з аднаго боку сцэны.
Уваходзіць Таўр з войскам.
Праходзяць маршам з другога боку.
Чуваць шум марской бітвы.
Трывога. Уваходзіць Энабарб.
Энабарб
Усё загінула. Канец! Канец!
Малюнак жудасны! О ганьба, ганьба!
«Антаніяда», судна Клеапатры,
Руль крута павярнуўшы, мчыцца прэч,
I чарада егіпецкіх галер
За ёю следам. Лепш бы мне аслепнуць!
Уваходзіць Скар.
Скар
О гнеў багоў! О духі апраметнай!
Энабарб
Чаго разбушаваўся? Што з табой?
Скар
Па дурасці мы страцілі паўсвету,
Параскідалі ўсе нашы набыткі,
Працалавалі царствы.
Энабарб
Як там бой?
Скар
Не бой, а пошасць, чорная чума.
Няма ратунку; смерць вісіць над намі.
Егіпецкая шылахвостка, сцерва,
Каб на яе праказа! — у момант схваткі,
Калі між перамогай і разгромам
Нам пачала ужо свяціць надзея,
Задрала парус — і хутчэй наўцёкі,
Як тая ашалелая карова,
Якую абляпілі авадні.
Энабарб
Я гэта бачыў, але больш глядзець
Не мог, заплюшчыліся з болю вочы.
Скар
Калі яна памчалася наперад,
Ахвяра чар магічных гэтай ведзьмы,
Антоній следам, як за качкай качар,
Заляпаў крыламі і драла даў,
Пакінуў бітву і людзей сваіх,
Адвагу, гонар, вопыт растаптаўшы.
Адступніцтва і сораму такога
Не назіраў я век.
Энабарб
О гора, гора!
Уваходзіць Канідзій.
Канідзій
Ледзь дыхае наш воінскі запал,
У моры топіцца. Каб наш галоўны
Такі быў, як раней, мы б іх разбілі.
Сваім ганебным здрадніцкім учынкам
Ён даў нам прыклад.
Энабарб
Што? I ты ўцякаць?
Тады нам сапраўды канец прыходзіць.
Канідзій
Яны ў Пелапанес[39] плывуць абое.
Скар
А гэта недалёка. Я туды ж.
Пабачу, што далей.
Канідзій
Я з маім войскам
Да Цэзара прыстану. Шэсць цароў
Здаліся ўжо, і гэта ім не ў шкоду.
Энабарб
А я Антонія ўсё ж не пакіну,
Не адвярнуся ад яго ў бядзе,
Хоць вецер розуму і гоніць прэч.
Выходзяць.
Александрыя. Палац Клеапатры.
Уваходзіць Антоній са світай.
Антоній
Сама зямля насіць мяне не хоча —
Ёй брыдка, сорамна. Сябры мае,
Сюды, бліжэй! Не ў час я нарадзіўся,
Навокал змрок, і выйсця мне няма.
Ёсць золата на караблі маім.
Бярыце скарб, дзяліце між сабою
I хто куды! Да Цэзара бяжыце!..
Усе
Нам бегчы? Нізашто!
Антоній
Я сам уцёк,
Сам спіну выставіў і паказаў
Дарогу баязліўцам. Уцякайце!
Я выбраў шлях, і вы больш не патрэбны.
Ратуйцеся! У гавані мой скарб.
Бярыце, аддаю. О ганьба, ганьба!
Хвіліна слабасці — і ўсё прапала.
Спляліся ў гневе валасы мае:
Каторы сівы — асуджае дурасць,
Каторы чорны — познюю любоў.
Сябры, бяжыце! Я вам дам лісты,
Якія ў небяспецы вам памогуць,
Не спачувайце мне і не сумуйце!
Рабіце так, як раіць вам мой боль.
Хто здрадзіў сам сабе, той варты здрады.
Бяжыце к міру і на карабель:
I золата маё і судна — вашы.
Прашу, мяне пакіньце. Вам загадваць
Я больш не маю права. Калі ласка,
Прашу вас. Мы пабачымся яшчэ.
(Садзіцца.)
Уваходзіць Клеапатра.
Яе вядуць пад рукі Харміяна і Ірада. Следам — Эрос.
Эрос
Царыца, падыдзі, уцеш яго.
Ірада
Уцеш, царыца!
Харміяна
Падыдзі, уцеш!
Клеапатра
Я сяду. О Юнона[40]!
Антоній
Не, не, не, не, не!
Эрос
Зірні, мой уладар.
Антоній
О сорам, сорам!
Xарміяна
Царыца!
Ірада
Найяснейшая царыца!
Эрос
Мой уладар!
Антоній
О сорам, сорам, сорам!
Што гэты Цэзар! Драбяза! Сапляк!
Ён пры Філіпах як цвыркун скакаў,
Мяча трымаць не ўмеў. Я ж у той дзень
Худога Касія праткнуў наскрозь
I ашалелага прыкончыў Брута.
А ён без падначаленых ні кроку,
Рукамі іншых славу здабываў.
I вось цяпер... Ды што я? Мне ўсё роўна.
Клеапатра
Слабею. Памажыце!
Эрос
Уладар,
Царыца тут. Перад табой царыца.
Ірада
Пагавары з ім, мілая царыца,
Ён сам не свой ад сораму.
Клеапатра
Ну добра.
Ды што ж вы? Падтрымайце! О!..
Эрос
Устань, высакародны ўладар,
Ідзе царыца, галаву схіліўшы;
Яна памрэ, калі яе не ўцешыш.
Антоній
Я абняславіў сам сябе навекі.
Паплыў? За кім? Чаго?
Эрос
Царыца тут.
Антоній
О, егіпцянка! Давяла мяне...
Любуйся, як пакутуе Антоній!
Усё, чым ганарыўся ён, разбіта.
Клеапатра
Даруй пужлівым ветразям маім,
Мой абаронца! Ці ж магла я думаць,
Што кінешся ты ўслед.
Антоній
Не, егіпцянка,
Ты ведала, што сэрца майго руль
Трымаеш у руках, што маеш сілу
Адным кіўком сваім мяне прымусіць
Парушыць волю і наказ багоў.
Клеапатра
Даруй!
Антоній
Цяпер мне трэба слаць паслоў
Да хлапчука з паклонам і пакорай,
Хітрыць, крывіць душою, уніжацца? —
Ды я ж паўсвету меў, я кіраваў
Народамі!.. Ты ж ведала, ты знала,
Што я ў тваім палоне і мой меч,
Аблытаны каханнем,— твой слуга.
Клеапатра
Даруй мне, любы!..
Антоній
Не плач, не плач! Адна твая сляза
Мне даражэй маіх былых багаццяў.
Што тыя скарбы! Пацалуй мяне.
Твой пацалунак апраўдае ўсё.—
Адправіў я да Цэзара паслом
Настаўніка, што быў пры нашых дзецях.
Ён не вярнуўся? — Любая мая,
Нібы свінцом маё наліта цела.—
Гэй, вы! Хутчэй! Віна сюды, закусак!
Хай крыўдзіць лёс! Няхай фартуна шкодзіць!
Хто шчасця хоча, той яго знаходзіць.
