Пампей
Банкет адновім
На беразе.
Антоній
А як жа! Дай руку!
Пампей
Мой дом бацькоўскі ты ў мяне забраў,
Антоній, помні!.. Але я твой друг.
Спускайся ў лодку.
Энабарб
Ціха, не ўпадзіце!
Усе, апроч Энабарба і Менаса, выходзяць.
Я застаюся тут.
Менас
Прашу ў каюту.
Трубіце ў трубы, біце ў барабаны!..
Музыкі, грайце, каб Нептун пачуў,
Як салютуем мы героям свету.
Іграйце, вісельнікі, рэж ваўсю!
Трубы і барабаны.
Энабарб
Гэй, шапкі ўгору! Гэй!..
Менас
Ура! Хадзем.
Выходзяць.
Раўніна ў Сірыі.
Уваходзяць урачыста Венцідзій, Сілій, іншыя рымскія военачальнікі і войска. Наперадзе нясуць цела забітага парфянскага царэвіча Пакора.
Венцідзій
Разбіта Парфія, край вострых стрэл,—
Адпомсціў я за гібель Марка Краса[29].
Хай кожны воін паглядзіць на труп
Парфянскага царэвіча. Арод,
Твой сын Пакор аддаў жыццё за Краса.
Сілій
Венцідзій, ты герой. Пакуль твой меч
Яшчэ гарачы ад крыві парфянскай,
Не патурай уцекачам, гані іх
З мідзійскіх стэпаў, з берагоў Міжрэчча,
Знішчай па ўсіх кутках. I твой Антоній
За подзвігі табе трыумф наладзіць,
Вянок лаўровы дасць.
Венцідзій
О Сілій, Сілій,
Даволі мне таго, што маю. Ведай,
Не варта падначаленаму лезці
На грэбень гучных спраў. Часамі слава,
Здабытая без санкцыі вышэйшай,
Пашкодзіць можа болей, чым правал.
I Цэзар і Антоній шмат разоў
Сабе прысвойвалі чужыя ўдачы.
А здольны Сосій, папярэднік мой,
У Сірыі пачаў так вылучацца,
Што трапіў у Антонія ў няласку,
Не засланяй начальніка, салдат!
Начальніку начальнікаў не трэба.
I гонар воінскі і дысцыпліна
Дыктуюць часам: лепей адступіць,
Чым выйграць бой, правадыра зацьміўшы.
Я для Антонія зрабіў бы многа,
Але ён прыме гэта за знявагу
І не даруе мне маіх заслуг.
Сілін
Венцідзій, у цябе ёсць сіла духу,
А гэта болей, чым прывычны меч.
Што ж ты цяпер Антонію напішаш?
Венцідзій
Я напішу, што іменем сваім
Ён нас натхніў, падрыхтаваў да бітвы,
Што пад яго арламі легіёны,
Ім згуртаваныя, разбілі ўшчэнт
Непераможных коннікаў парфянскіх.
Сілін
Дзе ж ён цяпер?
Венцідзій
Адправіўся ў Афіны.
Хоць мы і абцяжараны здабычай,
Але і нам туды спяшацца трэба,
З'явіцца без спазнення.— У паход!
Выходзяць.
Рым. Пярэдняя ў доме Цэзара.
Уваходзяць з розных бакоў Агрыпа і Энабарб.
Агрыпа
Ну, развіталіся там сваякі?
Энабарб
Справадзіўшы Пампея, трыумфіры
На дагавор прыкладваюць пячаці.
Перад разлукай з дарагім ёй Рымам
Актавія рыдае. Цэзар змрочны.
Лепіда ж, як расказваў мне Менас,
Пасля банкета нудзіць пачало —
Ледзь выцерпеў.
Агрыпа
Лепід такі сардэчны!
Энабарб
Прыветлівы! А Цэзара як любіць!
Агрыпа
Антонія не менш. Вачэй не зводзіць!
Энабарб
«Актавій Цэзар — на зямлі Юпітэр!»
Агрыпа
«I для Юпітэра Антоній — бог!»
Энабарб
«Няма на свеце Цэзару раўні!»
Агрыпа
«О Марк Антоній! О крылаты Фенікс[30]!»
Энабарб
«Быць Цэзарам — вяршыня ўсіх вяршынь!..»
Агрыпа
Абодвум падпускаў ляшча Лепід.
Энабарб
Але больш Цэзару. Антонія таксама
Не забываў. Паэт, мастак, трыбун
Не змогуць ні апець, ні апісаць,
Ні выказаць яго пачуццяў палкіх
К Антонію. Ну, а на Цэзара
Ён проста моліцца.
Агрыпа
Абодвух любіць.
Энабарб
Ён — жук, яны — бліскучыя надкрыллі.
Трубы.
Паеду я. Бывай, Агрыпа слаўны!
Агрыпа
Шчаслівае дарогі, храбры воін.
Адыходзяць убок.
Уваходзяць Цэзар, Антоній, Лепід і Актавія.
Антоній
(Цэзару)
Далей нас не праводзь.
Цэзар
Душы маёй часціцу ты бярэш.
Прашу, не крыўдзі, будзь ласкавы з ёю.—
Сястра, будзь добрай жонкай, апраўдай
Мае надзеі і умовы шлюбу.—
Не дапусці, шаноўны мой Антоній,
Каб слуп, што падпірае нашу дружбу,
Мацуе нашу сувязь, стаў таранам
I крэпасць разваліў. Лепш сябраваць,
Не парадніўшыся, калі не ўмеем
Аберагаць свой скарб.
Антоній
Ты недавер'ем
Мне прычыняеш боль.
Цэзар
Я ўсё сказаў.
Антоній
Вышукваеш дарэмна ты, падстаў
Для падазрэнняў і трывог не знойдзеш,
Няхай цябе ахоўваюць багі!
Хай сэрцы рымлян горнуцца ў твой бок!
А нам пара ў дарогу.
Цэзар
О любая сястра мая, бывай!
Няхай пяшчотамі цябе атуляць
Усе стыхіі. Сумаваць не трэба
Шчаслівай будзь, сястра!
Актавія
Мой любы брат!..
Антоній
Вясна ў яе вачах, вясна любві,
I слёзы — майскі дождж.— Не засмучайся!
Актавія
(Цэзару)
Глядзі, каб мужаў дом быў цэлы і...
Цэзар
Яшчэ што? Гавары.
Актавія
Скажу на вуха.
Антоній
Язык яе не слухаецца сэрца,
А сэрца слоў ніяк не падбярэ.
Так лебядзіны пух на хвалях зыбкіх
Не ведае, ў якім кірунку плыць.
Энабарб
(ціха, Агрыпу)
Ці не збіраецца заплакаць Цэзар?
Агрыпа
(ціха, Энабарбу)
Нахмураны стаіць.
Энабарб
(ціха, Агрыпу)
Нядобра гэта
I конь, калі нахмурыцца, брыдчэе,
А чалавек тым больш.
Агрыпа
(ціха, Энабарбу)
Усяк бывае.
Калі ляжаў забіты Юлій Цэзар,
Антоній плакаў, галасіў над ім,
А потым слёзы ліў над трупам Брута
У бітве пры Філіпах.
Энабарб
(ціха, Агрыпу)
У той год
Ён быў прастуджаны, не разбіраўся,
Цякло ў яго тады з вачэй і з носа.
Вось калі я заплачу — мне павер.
Цэзар
Актавія, цябе я не забуду,
Маіх пачуццяў не развее час.
Антоній
Не задавайся, Цэзар. Я магу
Любіць не горш. Пабачым, хто каго...
Абдымемся мацней, і я паеду,
Пакінуўшы цябе багам.
Цэзар
Бывай!
Лепід
Няхай усе нябесныя сузор'і
Твой асвятляюць шлях.
Цэзар
(цалуючы Актавію)
Бывай, сястра!
Жыві, красуйся, радуйся!
Антоній
Бывайце!
Трубы. Усе выходзяць.
Александрыя. Палац Клеапатры. Уваходзяць Клеапатра, Харміяна, Ірада і Алексас.
Клеапатра
А дзе ж ганец?
Алексас
Баіцца увайсці.
Клеапатра
Гаворыш глупства!
Уваходзіць ганец.
Алексас
Падыдзі сюды.
Ганец
О найяснейшая царыца наша,
Калі ты ў гневе, Ірад Іудзейскі
І той зірнуць бы не пасмеў.
Клеапатра
Шкада —
Няма Антонія загад мой здзейсніць,
Адсек бы Іраду ён галаву.—
Бліжэй, бліжэй!
Ганец
О грозная царыца!..
Клеапатра
Актавію ты бачыў?
Ганец
Бачыў.
Клеапатра
Дзе?
Ганец
У Рыме, найяснейшая царыца.
У твар ёй паглядзеў. Яе вялі
Антоній з Цэзарам.
Клеапатра
Якога росту?
Яна высокая? Як я?
Ганец
Ніжэй, царыца.
Клеапатра
А голас чуў? Гаворыць гучна? Ціха?
Ганец
I голас чуў. Слабенькі галасок.
Клеапатра
Ага! Ну вось!.. Любіць такую доўга
Не будзе ён.
Xарміяна
Яе любіць? Як можна!
Клеапатра
Няўклюда, значыць. Я такой жа думкі.
Ні языка не мае, ні фігуры.
Ну, а паходка? Веліч ёсць у ёй?
Ганец
Якое там! Паўзе як чарапаха.
Няма агня ў ёй. Цела без душы.
Як статуя халодная.
Клеапатра
Так, так...
А ты не маніш?
Ганец
Я на вочы зоркі.
Харміяна
I трое так не высачаць, як ён.
Клеапатра
Так, так, ён мае спрыт. Пустышка, значыць...
Разумна разважае.
Xарміяна
Нават вельмі.
Клеапатра
А як, па-твойму, колькі ёй гадоў?
Ганец
Яна была ўдава.
Клеапатра
Як? Удава? —
Ты чуеш, Харміяна?
Ганец
А гадоў,
Я думаю, ёй так за трыццаць.
Клеапатра
Твар доўгі ці акруглы?
Ганец
Як гарбуз.
Клеапатра
З падобным тварам найчасцей дурніцы.
А колер валасоў?
Ганец
Звычайны, цёмны.
I нізкі лоб, насунуты на вочы.
Клеапатра
Вось золата, бяры. I не крыўдуй,
Што я цябе сурова так сустрэла.
Паедзеш зноў туды ж, за імі следам.
Ганец ты кемлівы. Ідзі, збірайся.
Я пісьмы напішу.
Ганец выходзіць.
Xарміяна
Ён — маладзец.
Клеапатра
Ну, так. Шкадую, што была з ім строгай.
Я ўпэўнілася, што жанчына гэта
Не пагражае мне.
Харміяна
Ні ў якім разе.
Клеапатра
Жанчын выдатных бачыў ён нямала,
Адрозніваць павінен.
Харміяна
Дзіва што!
Не першы год табе аддана служыць...
Клеапатра
Ах, Харміяна, праўду ты гаворыш.
Яшчэ хацела б выведаць я нешта...
Але няхай... Прышлеш ганца мне потым.
Магчыма, ўсё наладзіцца.
Харміяна
Напэўна.
Выходзяць.
Афіны. Пакой у доме Антонія.
Уваходзяць Антоній і Актавія.
Антоній
Не, не, Актавія, не толькі гэта —
I гэта і ўсё іншае такое
Я б мог прадбачыць. Але ён пачаў
Ізноў вайну з Пампеем; абвясціў
Народу завяшчанне, у якім
Мяне стараўся абысці, а там,
Дзе абмінуць ніяк не выпадала,
Ён скупа прыгадаў мае заслугі,
Без пахвалы належнай, з непавагай,
Хоць подзвігі мае вядомы ўсім.
Актавій
Мой любы муж, не ўсё бяры на веру,
А хоць і верыш, не на ўсё крыўдуй,
Бо калі выбухне між вамі сварка,
Пакутніцай-ахвярай стану я.
Маліць багоў за вас — мой абавязак,
Але багі пачнуць з мяне смяяцца,
Пачуўшы першую маю малітву:
«Благаславіце, уратуйце мужа!»
А следам і другую: «Уратуйце,
Благаславіце брата!» Дык каго ж
Ім ратаваць? Хто б з вас ні перамог,
Ці ты ці ён, маё жыццё разбіта —
Між двух агнёў сярэдзіны няма.
Антоній
Актавія, аддай любоў сваю
Таму, хто больш дастойны. Калі я
Свой гонар страчу, сам сябе я страчу.
Лепш мне не быць тваім, чым быць тваім,
Згубіўшы гонар. Хочаш памірыць нас?
Намер пахвальны. Паспрабуй. А я
Ўсё ж буду рыхтавацца да вайны.
Твой брат мяне на гэта падбівае.
Дык не адкладвай. Выязджай хутчэй.
Жадаю ўдачы.
Актавія
Дзякуй, дарагі!
Няхай Юпітэр, уладар нябесны,
Мне, кволай і бяссільнай, дапаможа
Між вамі мір і дружбу аднавіць,
Вайна — няшчасце, трэшчына ў зямлі,
Напоўненая трупамі людскімі.
Антоній
Нездавальненне выкажаш таму,
Хто ў гэтым вінаваты, хто парушыў
Умовы нашы. Не змяншай віны
I не дзялі на двух свайго кахання.
Збірайся. Світу выбераш сама,
Ні ў чым сябе не абмяжоўвай.
Выходзяць.
Там жа. Іншы пакой.
Уваходзяць з розных бакоў Энабарб і Эрос.
Энабарб
Ну як там, дружа Эрос? Якія навіны?
Эрос
Дзіўныя навіны, начальнік.
Энабарб
А што?
Эрос
Цэзар і Лепід ізноў ваююць з Пампеем.
Энабарб
Гэта ўжо не навіна. I хто перамог?
Эрос
Цэзар адолеў Пампея. Лепід яму памагаў. А цяпер Цэзар не прызнае яго роўным, прысвоіў сабе славу і, мала таго, абвінаваціў Лепіда ў зносінах з ворагам, выкарыстаўшы яго даўнія пісьмы да Пампея. Небараку схапілі, і сядзіць трыумвір наш у турме і будзе сядзець там, аж пакуль яго не вызваліць матухна-смерць.
Энабарб
Цяпер на свеце толькі два звяры —
I колькі ежы ў пашчу ім ні сунь,
Адзін другога загрызе нарэшце.
Антоній дзе цяпер?
Эрос
Па садзе ходзіць —
Туды, сюды; нагою топча голле,
Крычыць: «Лепід — даўбежка», пагражае
Распяць гадзюку, што забіў Пампея.
Энабарб
Увесь наш флот даўно напагатове...
Эрос
На Цэзара ў Італію. Дык вось што:
Антоній па цябе мяне паслаў,
А пра навіны мог бы я і потым.
Энабарб
Няма чаго расказваць! Будзь што будзе.
Вядзі мяне к Антонію.
Эрос
Хадзем.
Выходзяць.
Рым. У доме Цэзара.
Уваходзяць Цэзар, Агрыпа і Мецэнат.
Цэзар
Што робіцца ў Александрыі! Ганьба!
На люднай плошчы на ўзвышэнні срэбным
На залатыя троны селі разам
Антоній з Клеапатрай, а ў нагах —
Цэзарыён[31], якога лічаць сынам
Таго, хто быў маім названым бацькам,
I некалькі пазнейшых байструкоў,
Плады іх сужыцця, і там Антоній
Ёй перадаў уладу над Егіптам
I абвясціў царыцай Палесціны,
I Лідзіі, і Кіпра.
