Агрыпа
О шлюха царская! Сам Юлій Цэзар
Свой меч калісьці клаў ёй у пасцель;
Пасеяўшы, жніва не дачакаўся.
Энабарб
Аднойчы давялося мне пабачыць,
Як бегла вуліцаю Клеапатра,
Задыханая, нешта балбатала,
Пра іншую сказаў бы — недарэка,
А ёй была да твару нават слабасць.
Мецэнат
Цяпер яе Антоній, мабыць, кіне.
Энабарб
Ніколі. Ні за што. Не надакучыць
Яе каханне век. У ім няма
Будзённай аднастайнасці, бо прага,
На міг патухшы, зноў палае. Страсць
Ператвараецца ў свяшчэннадзейства.
Мецэнат
Калі краса, і розум, і ласкавасць
Жанчыны вернай супакояць дух
Антонія, загояць раны сэрца,
Актавія яму — нябесны дар.
Агрыпа
Хадзем, шаноўны Энабарб. Будзь госцем.
Жыві ў мяне, пакуль ты ў Рыме.
Энабарб
Дзякуй.
Выходзяць.
Там жа. У доме Цэзара.
Уваходзяць Цэзар, Антоній, Актавія і світа.
Антоній
Мой абавязак і дзяржаўны клопат
Нас могуць разлучыць.
Актавія
У час разлукі
Маліць багоў я буду на каленях
За поспех твой.
Антоній
Спакойнай ночы, Цэзар.—
О мілая Актавія мая,
Не прыслухоўвайся да нізкіх плётак,
Што ганьбяць гонар мой. Так, я грашыў,
Але ў мінулым гэта ўсё. Дабранач!
Адпачывай! — Спакойнай ночы, Цэзар!
Цэзар
Спакойнай ночы!
Цэзар, Актавія і світа выходзяць.
Уваходзіць вяшчун.
Антоній
А! Гэта ты? Сумуеш? У Егіпет хочацца?
Вяшчун
Лепш бы я ніколі адтуль не выязджаў, а ты не прыязджаў туды.
Антоній
Чаму?
Вяшчун
Растлумачыць словамі не магу, нутром адчуваю. Вярніся ў Егіпет.
Антоній
Дык прадкажы, што мне рыхтуе лёс.
Хто больш узвысіцца: я альбо Цэзар?
Вяшчун
Цэзар.
Далей трымайся ад яго, Антоній.
Твой дэман, дух, які табой кіруе,
Магутны, велічны, непераможны,
Калі паблізу Цэзара няма.
Але дух Цэзара заўжды мацней,
I побач з ім твой геній траціць сілу.
Няхай адлегласць падзяляе вас!
Антоній
Ты мне сказаў — і ўсё!
Вяшчун
Нікому больш.
Нідзе нікому, аднаму табе.
Якую б з ім гульню ні пачынаў ты,
Не спадзявайся выйграць, ты прайграеш.
Твой дух спалохаецца і адступіць
Перад нязменнасцю яго удач.
Будзь незалежным! Без яго ты волат.
Антоній
Ідзі! Пакліч Венцідзія сюды.
Вяшчун выходзіць.
Адпраўлю на парфян. Так ці іначай,
Ці гэта спрыт, ці гэта выпадковасць,
Але сказаў ён праўду. Нават косці
I тыя Цэзару ў руку кладуцца.
Спаборнічаць з ім проста немагчыма.
Пацягнем жэрабя — ён апярэдзіць.
А пеўняў выпусцім, дык мой слабейшы.
Ў яго і перапёлкі добра б'юцца,
З маіх жа пух ляціць. Хачу ў Егіпет,
Жаніцьба гэтая, мой шлюб раптоўны
Ёсць толькі спосаб мір умацаваць,
А шчасце там, на Ўсходзе.
Уваходзіць Венцідзій.
А! Венцідзій.
Ты рушыш на парфян. Усё гатова.
Загад падпісаны. Хадзем.
Выходзяць.
Там жа. Вуліца.
Уваходзяць Лепід, Мецэнат і Агрыпа.
Лепід
Мяне далей праводзіць не патрэбна.
Спяшайцеся да вашых палкаводцаў.
Агрыпа
Вось толькі развітаецца Антоній
З Актавіяй — і мы ў дарогу.
Лепід
Добра.
Сустрэнемся ў даспехах баявых,
Яны цяпер да твару вам. Бывайце.
Мецэнат
Відаць, мы будзем ля гары Мізенскай
Раней, чым ты, Лепід.
Лепід
Павінен буду
Я кружным шляхам рушыць. Справы ёсць.
Абгоніце мяне вы дзён на два.
Мецэнат і Агрыпа
(Разам.)
Жадаем поспеху.
Лепід
Да пабачэння.
Александрыя. Палац Клеапатры.
Уваходзяць Клеапатра, Харміяна, Ірада і Алексас.
Клеапатра
Я музыкі хачу, той горкай ежы,
Што корміць нас, нявольнікаў любві.
Слуга
Гэй, музыканты!
Уваходзіць Мардзіян.
Клеапатра
Не хачу, не трэба.
Лепш у шары згуляем, Харміяна.
Xарміяна
Рука баліць. Вось, можа, Мардзіян.
Клеапатра
Што ты, што еўнух, для мяне ўсё роўна.
Які з вас толк!
(Мардзіяну)
А ты ў шары умееш?
Мардзіян
Не вельмі, найяснейшая царыца.
Я пастараюся.
Клеапатра
Ну-ну! Старанне,
Хоць марнае, дае акцёру скідку.
Гуляць я расхацела! — Прынясіце
Мне вудачку і пойдзем на раку.
Там буду я пад ціхія напевы
Лавіць чырванапёрых вёрткіх рыбак,
За жабры іх падчэпліваць кручком,
Выцягваць, уяўляючы, што гэта
Антоній на кручку, і паўтараць:
«Ага, ага, папаўся!»
Харміяна
А ты помніш
Вясёлы жарт, калі ў заклад пайшлі вы
Хто больш наловіць рыбы, і яму
Твой вадалаз павесіў на кручок
Салёную макрэль?
Клеапатра
Тады, ў той дзень,—
О, незабыўны дзень! — мой смех увёў
Антонія ў злосць, і ў тую ж ноч
Мой смех вярнуў яму хвіліны шчасця.
Назаўтра, падпаіўшы, я надзела
Свае ўборы на яго, сама ж
Падперазалася мячом булатным,
Праслаўленым ў бітве пры Філіпах[23].
Уваходзіць ганец.
Ага! З Італіі! Хутчэй расказвай,
Бальзам уцешных вестак лі мне ў вушы
Ганец
Царыца! Ах, царыца!
Клеапатра
Ён загінуў?
Калі ты скажаш «так», злашчасны раб,
Заб'еш царыцу словам, калі — «не»,
Калі Антонію жывецца добра,
Вось золата і вось мая рука,
Яе цары са страхам цалавалі.
Ганец
Яму, царыца, добра, вельмі добра.
Клеапатра
Яшчэ дам золата, бяры. Чакай!
Пра мёртвых кажуць гэтак жа: ім добра.
Калі ён мёртвы, золата расплаўлю
I горла подлае тваё залью.
Ганец
Царыца, выслухай...
Клеапатра
Што ж, гавары.
Па твары бачу: не з дабром прыехаў.
Калі жывы Антоній, не ў палоне,
Тваё аблічча зіхацець павінна,
Калі ж бяда, калі няшчасце з ім,
Чаму не стаў ты фурыяй жахлівай
З клубком гадзюк заместа валасоў?
Ганец
Царыца, выслухай мяне спачатку.
Клеапатра
Мо лепей адхвастаць цябе спачатку.
Але, калі ты скажаш — ён жывы,
Здаровы, з Цэзарам пасябраваў,
Пазбегнуў ліха — залатым дажджом
I градам перлаў я цябе асыплю.
Ганец
Царыца, ён здаровы.
Клеапатра
Гэта добра.
Ганец
Сябруе з Цэзарам.
Клеапатра
Прыемна чуць.
Ганец
Такая дружба ў іх, не разарвеш.
Клеапатра
Узбагачу цябе.
Ганец
Але, царыца...
Клеапатра
Не даспадобы мне тваё «але».
«Але», «аднак», «а ўсё ж» — іржавы нож,
Якім найлепшы ўступ зарэзаць можна,
Падкуплены турэмшчык, што з турмы
Крывавага злачынцу выпускае.
Ну, што яшчэ? Выкладвай без разбору
I добрае і дрэннае. Кажы.
Сябруе з Цэзарам, жывы, здаровы,
Свабодны...
Ганец
Не, я не сказаў «свабодны».
З Актавіяй ён звязаны, царыца.
Клеапатра
Што, што? З Актавіяй? Што іх збліжае?
Ганец
Пасцель.
Клеапатра
О жах! Я млею, Харміяна.
Ганец
Антоній з ёю ажаніўся.
Клеапатра
Брэшаш!
Здыхай, паскуда!
(Збівае ганца з ног.)
Ганец
Царыца, злітуйся!
Клеапатра
Што ты сказаў?
(Б'е яго.)
Прэч, подлы, нізкі раб! Валоссе вырву
I бельмы вылушчу табе з вачніц.
(З сілай трасе яго.)
Жалезнымі прутамі будзеш біты,
А потым у расол і на агонь.
Ганец
Даруй, царыца! Не карай мяне.
Не я іх сватаў. Не мая віна.
Клеапатра
Што? Правучыла? Не гняві, нягоднік!
Скажы — хлусня, скажы — няпраўда гэта,
I я табе дам скарб, цябе узвышу,
Правінцыяй ты будзеш кіраваць,
I ў сне не сніў такога.
Ганец
Ён жанаты.
Клеапатра
Нікчэмны раб! Ты вельмі доўга жыў.
(Хапае кінжал.)
Ганец
(убок)
Збягу!
(Клеапатры.)
За што? Чым я цябе пакрыўдзіў?
(Уцякае.)
Харміяна
Царыца дарагая, супакойся:
Ні ў чым не вінаваты ён.
Клеапатра
А хіба
Маланка вінаватых толькі б'е?
Хай воды нільскія зальюць Егіпет!
Гадзюкамі хай стануць галубы!
Вярнуць сюды раба! Я не ўкушу,
Хоць і ў шаленстве. Кліч, вярні ганца!
Харміяна
Баіцца ён.
Клеапатра
I пальцам не крану.
Xарміяна выходзіць.
Я рукі апаганіла свае,
Ударыўшы халопа, я ж сама
Ўсяму прычына.
Вяртаюцца Харміяна і ганец.
Падыдзі, не бойся.
Якім бы чыстым ні было сумленне,
З'яўляцца з дрэннай весткай рызыкоўна.
Навіны добрыя чуваць здалёк,
А ліха падпаўзае непрыкметна.
Ганец
Я выканаў свой абавязак.
Клеапатра
Вось як!
Ён ажаніўся? Можа, зноў пацвердзіш?
Яшчэ ўва мне не выгарала злосць.
Ганец
Жанаты ён, царыца.
Клеапатра
Праклінаю!
Які упарты!
Ганец
Значыць, лепш хлусня?
Клеапатра
О, каб ты мог!..
Хай паў-Егіпта стане нільскім дном,
Прытулішчам чарвей і слімакоў!
Каб ты быў нават, як Нарцыс[24], прыгожы,
Ты для мяне не чалавек — страшыдла.
Ідзі адсюль!.. Чакай!.. Ён ажаніўся?
Ганец
Не гневайся, царыца!
Клеапатра
Ажаніўся?
Ганец
Даруй, царыца! Не прымай за крыўду!
Цяпер ён муж Актавіі.
Клеапатра
Прэч, злодзей!
Махляр спрактыкаваны, вон адгэтуль!
Навёз тавару з Рыма. Не куплю!
Сам прадавай на рынку за бясцэнак.
Ганец выходзіць.
Xарміяна
Перацярпі, ласкавая царыца.
Клеапатра
О Юлій Цэзар!.. Вось ён, мой Антоній!
Я ж так яго хваліла!
Xарміяна
I не раз.
Клеапатра
І вось расплата. Падаю... Трымайце...
Ірада! Харміяна!.. Не, нічога...
Алексас, дзе ты? Дагані ганца
I пра Актавію ўсё распытай:
Якая тварам і які характар,
Ці маладая, колькі ёй гадоў,—
Даведайся і мне ўсё перакажаш.
