Вы дазваляеце мне ўзяць сабе
Сіцылію з Сардзініяй пры ўмове,
Што я ачышчу мора ад піратаў
I буду забяспечваць Рым пшаніцай,
Вось вашы прапановы. Іх прыняўшы,
Маглі б мы разысціся па-сяброўску,
Мячоў не падымаючы?

Цэзар, Антоній і Лепід

(разам)

Ну так.

Пампей

Дык ведайце, што я прыйшоў з намерам
На гэта згоду даць і не пярэчыць.
Але мяне абурыў Марк Антоній.
I хоць, падкрэсліўшы сваю заслугу,
Я зменшу ёй цану, але напомню,
Каб ты, Антоній, знаў. Калі твой брат
Паўстаў на Цэзара, мяне знайшла
Ў Сіцыліі твая старая маці,
I я ёй даў прытулак.

Антоній

                           Чуў пра гэта.
Сардэчна дзякую табе, Пампей.
Зрабіў ты добра.

Пампей

                         Ну, то дай руку,
Не думаў я, што тут цябе пабачу.

Антоній

На Ўсходзе, дружа, мяккія пасцелі,
I маладзец ты, што мяне прымусіў
Раней вярнуцца, чым я сам збіраўся.
Я ў выйгрышы.

Цэзар

(Пампею)

                       Даўно цябе не бачыў.
Даўно, даўно... Змяніўся ты, Пампей.

Пампей

Суровы лёс мне мог змаршчыніць твар,
Але не здолеў перайначыць сэрца.
Трымаюся.

Лепід

Сустрэча удалася.

Пампей

Ну, а раз так, калі між намі згода,
Напішам дагавор і узаконім Яго пячацямі.

Лепід

І неадкладна.

Пампей

Я прапаную, перш чым развітацца,
Банкет наладзіць гучны, запрасіць
Адзін другога ў госці. Хто пачне?

Антоній

Я дам банкет.

Пампей

                 Чакай, Антоній, друг мой.
Пацягнем жэрабя, так будзе лепш,
Ці ты пачнеш ці іншы хто — ўсё роўна:
У гэтай справе апярэдзіш ты.
Там, у Егіпце, нават Юлій Цэзар,
Я чуў, ад смачнай ежы растлусцеў.

Антоній

Ці не замнога чуў ты?

Пампей

Я жартую.

Антоній

I я таксама.

Пампей

                   Людзі так гавораць.
Яшчэ, я чуў, Апаладор прыносіў...

Энабарб

Не ўспамінай, маўчы!

Пампей

                           А ўсё ж цікава,
Што ён прыносіў?

Энабарб

                   У мяшку з пасцеллю
Прыносіў Цэзару адну царыцу[27].

Пампей

А я цябе пазнаў. Ну, як жывеш?

Энабарб

Жыву цудоўна, што ні дзень, то лепей:
Наперадзе банкетаў чарада.

Пампей

Ну, што ж, давай паціснем рукі, воін:
Табе я ворагам не быў ніколі,
А храбрасці тваёй зайздрошчу нават.

Энабарб

Каб я любіў цябе, я не скажу.
Хваліць даводзілася, хоць, па-мойму,
Хвала табе, што муха для асілка.

Пампей

За шчырасць дзякую, лягчэй на сэрцы.—
Прашу ўсіх да мяне на карабель.

Цэзар, Антоній і Лепід

(разам)

З прыемнасцю. Вядзі нас.

Пампей

Калі ласка.

Усе, апроч Энабарба і Менаса, выходзяць.

Менас

(убок)

Што ты робіш, Пампей! Мірыцца з імі? Твой бацька ніколі б гэтага не дазволіў. (Энабарбу) Мы недзе сустракаліся?

Энабарб

Здаецца, на моры.

Менас

Ну так.

Энабарб

На моры ты быў герой.

Менас

А ты на сушы.

Энабарб

Люблю, калі мяне хваляць, аднак нельга адмаўляць, што на сушы я ўсё ж нешта зрабіў.

Менас

А я на моры.

Энабарб

Ну, вядома. Але глядзі, не прызнавайся ва ўсім, а то ўліпнеш. На моры ты быў разбойнік, і даволі страшны.

Менас

А ты на сушы.

Энабарб

Ну вось, і знайшлося агульнае. Дай руку, Менас. Каб нашы вочы былі суддзямі, яны б схапілі тут двух галаварэзаў, што, абняўшыся, цалуюцца.

Менас

Што рукі брудныя, не бяда, абы твар быў чысты.

Энабарб

Гледзячы ў каго. Скажам, жанчына. I чысценькая і прыгожанькая...

Менас

Ой, не кажы! Гэта нож для мужчынскага сэрца.

Энабарб

Мы ішлі сюды, каб з вамі ваяваць.

Менас

А давядзецца спаборнічаць у п'янстве. Сягоння Пампей будзе з рогатам прапіваць сваё шчасце.

Энабарб

А заўтра слязьмі абальецца. Толькі шчасця плачам не вернеш.

Менас

Твая праўда. Ніхто з нас не чакаў, што Марк Антоній з'явіцца сюды. Ён што, ажаніўся з Клеапатрай?

Энабарб

Сястру Цэзара завуць Актавіяй.

Менас

Я ведаю. Яна была замужам за Каем Марцэлам.

Энабарб

А цяпер яна жонка Марка Антонія.

Менас

Што ты гаворыш?

Энабарб

Тое, што ты чуеш.

Менас

Значыць, цяпер яны звязаны з Цэзарам навекі?

Энабарб

Сцвярджаць такое — у мяне язык не павернецца.

Менас

Я думаю, тут больш палітыкі, чым кахання.

Энабарб

I я так думаю. Вось пабачыш, гэты шлюб не ўмацуе дружбы, пятлёй на шыі павісне. Актавія набожная, халодная, маўклівая.

Менас

Кожны хацеў бы мець такую жонку.

Энабарб

Можа, хто і хацеў бы, толькі не Марк Антоній. Яму не халоднае, а гарачае падавай, яго пацягне зноў да егіпецкіх ласункаў. Ну, а Цэзар ад уздыхаў Актавіі запалае, як факел. I тады, напэўна кажу, уся іх дружба лопне з трэскам. Антоній будзе шукаць пяшчотаў там, дзе іх пакінуў. А жонку ўзяў дзеля выгады, няйначай.

Менас

I я так думаю. А ці не пайсці нам, дружа, з табой на карабель? Хачу выпіць за тваё здароўе.

Энабарб

Падтрымаю ахвотна. У Егіпце мы прамывалі горла амаль штодня.

Менас

Дык пойдзем.

Выходзяць.

СЦЭНА 7

На караблі Пампея каля гары Мізенскай.

Музыка.

Уваходзяць некалькі слуг з віном і закускай.

Першы слуга

Зараз яны будуць тут. Некаторыя з гэтых дубоў ужо карэннем за зямлю не трымаюцца. Лёгкі ветрык — і лягуць покатам.

Другі слуга

Лепід чырвоны як рак.

Першы слуга

Усё недапітае ў яго злівалі.

Другі слуга

Як толькі яны пачынаюць падкусваць адзін аднаго, ён адразу ў крык: «Годзе вам!» Іх супакойвае, а сам віно жлукціць.

Першы слуга

I ў жываце ў яго вайна. Нутро пратэстуе, бурчыць, не хоча прымаць лішняга.

Другі слуга

Вось што значыць пішчом улезці ў кампанію выдатных людзей, быць у іх затычкай! Які толк ад цяжкага кап'я, калі не можаш яго падняць,— гэта табе не дубчыкам ляскаць.

Першы слуга

Папасці ў асяродзішча вялікіх, не маючы на гэта права,— тое, што бяльмо ў воку: карысці ніякай, а твар пакалечаны.

Трубы. Уваходзяць Цэзар, Антоній, Лепід, Пампей, Агрыпа, Мецэнат, Энабарб, Менас і іншыя военачальнікі.

Антоній

(Цэзару)

Заведзена ў іх так — на пірамідах
Ёсць знакі вышыні разліваў Ніла:
Калі вада высока — ураджай,
А нізка — засуха і недарод.
А як вада спадзе, адразу ж сеюць.
Спрыяе росту глеістая глеба,
I хутка набліжаецца жніво.

Лепід

Я чуў, у вас там, у Егіпце, дзівосныя змеі водзяцца.

Антоній.

Водзяцца, Лепід.

Лепід

Вашы егіпецкія змеі заводзяцца ў вашай егіпецкай гразі ад праменняў сонца. Скажам, напрыклад, кракадзіл.

Антоній

Правільна.

Пампей

(Лепіду)

Сядай. Віна сюды! За здароўе Лепіда!

Лепід

Я ўжо трошкі таго, але яшчэ магу, магу-у!..

Энабарб

Ён можа... Зараз на карачках папаўзе.

Лепід

Не, сапраўды, я чуў, што гэтыя пталаміды Піранея[28] — нішто сабе штучкі. I не ўздумайце са мной спрачацца, сваімі вушамі чуў.

Менас

(ціха, Пампею)

Пампей, на пару слоў.

Пампей

(ціха, Менасу)

                      А што такое?
Ты мне шапні.

Менас

(ціха)

Давай убок адыдзем. Справа ёсць.

Пампей

(ціха)

Адстань. Я зараз.

(гучна)

Вып’ем за здароўе Лепіда!

Лепід

А што гэта за жывёліна — кракадзіл?

Антоній

З выгляду падобен сам на сябе. Таўшчыня такая, як ёсць, а даўжыня ў кожнага свая ўласная. Перасоўваецца на сваіх уласных лапах. Корміцца тым, што з'есць. А калі здохне і згніе, яго дух перасяляецца ў іншыя істоты.

Лепід

А якога ён колеру?

Антоній

Свайго ўласнага.

Лепід

Ну і змей! Вось дык стварэнне!

Антоній

Дзіва што! А як пачне плакаць, слёзы ў яго мокрыя-мокрыя...

Цэзар

А ці задаволіць яго такое апісанне?

Антоній

Задаволіць. З дабаўкай таго пітва, што ў яго ўліў Пампей. А калі гэтага мала, то ён не чалавек, а бяздонная бочка.

Пампей

(ціха, Менасу)

Не лезь! Чаго ты хочаш? Адчапіся!
Ідзі адсюль, кажу!

(гучна.)

Падайце кубак!

Менас

(ціха)

Няўжо не варты я тваёй увагі?
Служу аддана. Выслухай мяне.

Пампей

(ціха)

Ты нейкі дзіўны. Што ў цябе такое?

Пампей і Менас адыходзяць убок.

Ну так, аддана служыш. Што далей?

Менас

Перад тваёй фартунай я гатовы
Укленчыць і маліцца на яе.

Пампей

(гасцям)

Чаго прыціхлі? Весялей, сябры!

Антоній

Лепід, ты што? Як у пясках зыбучых?
Глядзі, не ўгрузні. Ногі падымай.

Менас

(ціха Пампею)

Ці хочаш ты сабе ўвесь свет прысвоіць?

Пампей

Ты звар'яцеў!

Менас

                            Пытаюся яшчэ раз:
Ці хочаш ты забраць сабе ўвесь свет?

Пампей

А як гэта зрабіць?

Менас

                         Згадзіся толькі.
I хоць мяне ты лічаш бедняком,
А я ўвесь свет магу табе аддаць.

Пампей

Ты п'яны?

Менас

           Не, Пампей, зусім цвярозы.
У межах акіяна і нябёс
Ты мог бы стаць Юпітэрам зямным,
Каб толькі захацеў.

Пампей

Якім жа чынам?

Менас

Тры ўладары дзяржавы найвялікшай,
Твае сапернікі — на караблі.
Я адсяку канат, у мора выйдзем
I трыумвірам горла перарэжам...
I ўсё тваё.

Пампей

                      Вось і зрабіў бы так:
Употай, ціха, і мяне б не ўблытваў.
Ты ўмееш, і твая такая служба,
А мне прымаць удзел у змове — подласць.
Я не хачу свой гонар абняславіць
Дзеля карысці. Вінаваць язык!
Я мог бы вынікі адобрыць потым,
Але задуму мушу адхіліць.
Забудзь пра гэта. Пі!

Менас

(убок)

                              Даволі, хопіць
Ісці услед за гэтай бляклай зоркай!
Таго, хто хоча, але ўзяць баіцца,
Фартуна ўзнагароджвае няўдачай.

Пампей

Сябры, прашу! Лепід, тваё здароўе!

Антоній

(паказваючы на Лепіда)

На бераг занясіце. Хай праспіцца.
Я за яго дап'ю.

Энабарб

Кульнём, Менас!

Менас

Здароў будзь, дружа!

Пампей

Налівай паўней.

Энабарб

(паказваючы на слугу, які выносіць Лепіда.)

Менас, глядзі, глядзі! Які асілак!

Менас

З чаго ты ўзяў?

Энабарб

Нясе ў руках трэць свету.

Менас

Перапілася, бачу, гэта трэць.
А каб жа цэлы свет набраўся гэтак?
Вось карусель была б!

Энабарб

                    Вядома! Вып'еш —
Даведаешся.

Менас

За тваё здароўе!

Пампей

Банкет — нішто, але яму далёка
Да вечароў александрыйскіх.

Антоній

                                     Не,
Не так далёка. Зараз мы прыблізім.—
Тваё здароўе, Цэзар!

Цэзар

                                       Я не буду.
Палошчам мы мазгі свае, палошчам,
А бруду не адмыць! Дарэмны клопат.

Антоній

Эпоха так дыктуе. Прывыкай.

Цэзар

Мне раіш прыстасоўвацца. Не выйдзе.
Па-мойму, лепш чатыры дні пасціць,
Чым выпіць мора цэлае адразу.

Энабарб

(Антонію)

Дазволь, начальнік, распачаць нам скокі,
Егіпецкі вясёлы карагод
У гонар Бахуса.

Пампей

Давай, салдат!

Антоній

Хутчэй сюды! Бярыцеся за рукі!
Кружыцца будзем, аж пакуль наш розум,
Спавіты хмелем, не засне ў абдымках
Пяшчотнай Леты.

Энабарб

                              Гэй, рабіце кола!
Узрушвай сэрцы, музыка! Грымі!
За рукі! Дружна! — Хлопчык, запявай!
А мы падхопім. Не шкадуйце сілы,
Хай рэха адгукаецца вакол!

Музыка. Энабарб кіруе скокамі.

Песня

Бахус, Бахус бог віна,
Просьба да цябе адна:
Чашы поўныя налі,
Нашу смагу наталі,
Нашы сэрцы акрылі.
Нашы сэрцы акрылі!..

Цэзар

Пара спыніць.— Пампей, спакойнай ночы! —
Хадзем, сваяк. Дазволь цябе праводзіць.
З дакорам пазіраюць на разгул
Пакінутыя намі абавязкі.
Палаюць шчокі ад віна.— Канчайце!
Трывалы Энабарб і той размяк.
Я сам кірую языком з натугай.
Ад выпіўкі празмернай мы як блазны.
Ды што тут разважаць! Спакойнай ночы! —
Антоній, дай руку.