Выходзяць.
Лагер Цэзара ў Егіпце.
Уваходзяць Цэзар, Далабела, Тырэй і іншыя.
Цэзар
Пасла прыслаў Антоній. Прывядзіце!
Хто ён такі?
Далабела
Настаўнік іхніх дзетак.
Антонія, як пеўня, аблупілі.
Ад пышнага свайго хваста прыслаў
Мізэрную пушынку. А нядаўна ж
Прымаў на пабягушках гурт цароў.
Уваходзіць Еўфроній.
Цэзар
Ну, падыдзі. Што скажаш?
Еўфроній
Уладар,
Я чалавек ад спраў вайны далёкі,
Як той лісток у акіяне бурным,
Але, які б ні быў, я ўсё ж пасол Антонія.
Цэзар
Ну, гавары... пасол.
Еўфроній
Гаспадара жыцця свайго і лёсу
Вітае ён і просіць аднаго:
Дазволу заставацца у Егіпце.
А калі нельга, ён аб меншым просіць,
Дазволь яму зямным паветрам дыхаць,
Дажыць свой век дзе-небудзь у Афінах
Прыватнаю асобай. Клеапатра,
Тваю прызнаўшы веліч і магутнасць,
Заступніцтва шукае у цябе,
Жадае, каб кароны Пталамеяў
Не адбіраў ты ад яе дзяцей.
Яві ім ласку, Цэзар.
Цэзар
Бач, ён просіць!
Не чую я, чаго Антоній просіць,—
Глухі. А што датычыцца царыцы —
Магу уважыць, але патрабую,
Каб неадкладна выгнала з Егіпта
Свайго дружка зладзюгу. А яшчэ лепш,
Схапіць яго і галаву адсеч.
Вось мой адказ ім абаім. Запомні.
Еўфроній
Няхай багі пашлюць табе удачу!
Цэзар
Праводзьце цераз лагер пасланца.
Еўфроній выходзіць.
(Тырэю)
Табе заданне ёсць. Гаворыш складна.
Цяпер для красамоўства самы час.
Нам трэба Клеапатру разлучыць
З Антоніем. Паабяцай усё ёй,
Што б ні прасіла, ад майго імя.
I ад сябе прывабнае што-небудзь
Прыдумай і шапні ёй далікатна.
Жанчыны — нетрывалыя і ў шчасці,
Калі ж бяда каторую прыцісне,
Тут і весталку можна спакусіць.
Будзь хітрым і напорыстым, Тырэй.
Узнагароду сам сабе прызначыш —
Я не адмоўлю. Што сказаў — закон.
Тырэй
Я згодзен, Цэзар.
Цэзар
I звярні ўвагу,
Як гэты крах свой перанёс Антоній,
Як ён трымаецца, і зробіш вывад
Паводле ўчынкаў аб яго намерах.
Тырэй
Усё сваё старанне прыкладу.
Выходзяць.
Александрыя. Палац Клеапатры.
Уваходзіць Клеапатра, Энабарб, Харміяна і Iрада.
Клеапатра
Хачу ў цябе спытацца, Энабарб...
Што нам рабіць?
Энабарб
Падумаць і памерці.
Клеапатра
Хто ж вінаваты з нас? Я ці Антоній?
Энабарб
Антоній. Толькі ён. Сваім пачуццям
Ён падначаліў розум. Ты ўцякала,
Убачыўшы жахлівы твар вайны,
Напужаная лютасцю звярынай.
А ён чаго памчаўся? Страсць пагнала.
Забыў пра абавязкі палкаводца
Ў той час, калі дзве палавіны свету
Ілбамі стукнуліся праз яго.
Глядзець было балюча і агідна,
Калі ён за тваёй кармою мчаўся,
Пакінуўшы ў разгубленасці флот.
Клеапатра
Ні слова больш!
Уваходзяць Антоній і Еўфроній.
Антоній
Дык вось яго умовы!..
Няўжо ён так сказаў?
Еўфроній
Так і сказаў.
Антоній
Паабяцаў царыцы ўсе выгоды,
Калі мяне прадасць?
Еўфроній
Я не маню.
Антоній
А ты ёй паўтары.
(Клеапатры)
Што ж, пасылай
Удачліваму Цэзару ў падарак
Сівую галаву маю. Юнак
Цябе за гэта царствамі асыпле.
Клеапатра
Мяне? За галаву тваю?
Антоній
(Еўфронію)
Ідзі
Ізноў да Цэзара. Скажы яму,
Што ён расцвіў, як веснавая ружа,
I мог бы праявіць сябе героем,
Не прыкрываючыся славай іншых.
Не сам ён, палкаводцы ваявалі,
А на чале стаяць мог і хлапчук.
Я выклікаю скрыжаваць мячы
Са мной на паядынку, без падмогі,
I свет здзівіць адвагай асабістай.
Я зараз напішу яму. Хадзем.
Антоній і Еўфроній выходзяць.
Энабарб
(убок)
Так ён і згодзіцца! Магутны Цэзар
Растопча шчасце, выйдзе на арэну
Махаць мячом, як варвар-гладыятар!..
Апору страціўшы, мы трацім розум,
Гатовы ухапіцца за саломку,
Калі нас доля пакаціла ўніз.
Знайшоў раўняцца з кім! Пустыя мары!
З разгромленым не будзе біцца Цэзар,
Ён не здурнеў.
Уваходзіць прыдворны.
Прыдворны
Ад Цэзара пасол.
Клеапатра
Як проста, бедненька, без цырымоній!
Царыцу што, не паважаюць болей?
Калісьці на каленях падпаўзалі...
Няхай увойдзе.
Прыдворны выходзіць.
Энабарб
(убок)
Спрэчка у мяне.
З маім сумленнем зараз: так ці гэтак.
Служыць у дурня — ліха набярэшся.
Калі ж захоўваць вернасць да канца,
З правадыром сваім загінуць разам,
Учынак мой гісторыя прызнае.
Уваходзіць Тырэй.
Клеапатра
Чаго жадае Цэзар?
Тырэй
Я хацеў бы
Сказаць табе адной.
Клеапатра
А ты не бойся.
Са мною тут мае сябры.
Тырэй
Але ж
Яны сябры Антонія таксама.
Энабарб
Іх мала у Антонія, а вось
У Цэзара цяпер іх вельмі многа.
Калі дазволіць Цэзар, гаспадар наш
З ахвотаю адновіць дружбу з ім,
А значыцца, і мы.
Тырэй
Намер пахвальны.—
О найслаўнейшая з усіх царыц,
Не думай пра бяду сваю — так просіць,
Так раіць Цэзар, помні аб адным,
Што Цэзар будзе Цэзарам заўсёды.
Клеапатра
Па-царску сказана. I што далей?
Тырэй
Ён ведае, што не каханне, страх
Штурхнуў цябе к Антонію ў абдымкі.
Клеапатра
О!
Тырэй
Гонар твой — драпежніка здабыча,
I пляма ганьбы — не твая віна.
Табе наш Цэзар шчыра спачувае.
Клеапатра
Ён бог і праўду ведае. Мой гонар
Узяты гвалтам, сілаю.
Энабарб
(убок)
Ого!
Цікава б у Антонія спытацца.—
Эх, правадыр наш, і папаўся ж ты!
Твая каханка ад цябе ў кусты.
Цячэ твой карабель. Пара і нам
На бераг бегчы, каб не даць нырца.
(Выходзіць.)
Тырэй
Што Цэзару сказаць, чаго ты просіш?
Табе жадае Цэзар дагадзіць.
Ён быў бы задаволены, каб ты
Свае надзеі ўсклала на яго,
Любімца і абранніка Фартуны.
Ён быў бы рад пачуць паведамленне,
Што ты, Антонія прагнаўшы прэч,
Схілілася да ўладара паўсвету.
Клеапатра
Як зваць цябе?
Тырэй
Завуць мяне Тырэй.
Клеапатра
Пасол пачцівы, Цэзару скажы,
Што я пры сведках, на калені стаўшы,
Цалую шчодрую яго руку,
Што я гатова свой вянец пакласці
Да ног яго і выслухаць прысуд
Егіпту ад цара цароў.
Тырэй
Цудоўна!
Калі ўдача з мудрасцю не ў згодзе,
Мудрэй за ўсё здавольвацца малым —
Спакой жыцця тады не пахіснецца?
Яві мне ласку за маё старанне —
Дазволь прыпасці да тваёй рукі.
