Выходзяць усе, апрача Энабарба.
Энабарб
Цяпер, каб ляснула маланка нават,
Ён не маргнуў бы вокам. Гнеў вялікі
Ад страху вызваляе. У запале
I голуб можа на арла напасці.
У палкаводца нашага адвага,
Як бачу я, з'ядае розум. Храбрасць
Без розуму — пустое спадзяванне.
Пара, відаць, і мне яго пакінуць.
Выходзіць.
Лагер Цэзара каля Александрыі.
Уваходзяць Цэзар, Агрыпа, Мецэнат і воіны.
У Цэзара ў руцэ пісьмо.
Цэзар
Мяне ён называе хлапчуком,
Палохае, што выкіне з Егіпта.
Паслу майму дубцоў даць загадаў
I выклікаць асмеліўся, нахабнік,
Мяне на паядынак! Смех, дый годзе!
Антоній — Цэзара! Пара яму,
Старому грубіяну, зразумець,
Што, калі я памерці пажадаю,
Знайду дарогу без яго паслуг.
Мецэнат
Калі шалее гэтакі асілак,
Дык, значыць, ён загнаны. Не давай
Яму апамятацца, наступай:
Раз'юшаны хутчэй трапляе ў пастку.
Цэзар
Военачальнікаў апавясціць:
На заўтра прызначаю бой апошні.
У войску ў нас нямала ўцекачоў,
Што кінулі Антонія, няхай
Яны яго цяпер хапаюць самі.
За гэтым прасачыць. Пачаставаць
I ўволю накарміць усіх салдат.
Прыпасы ёсць. Няўдачнік ты, Антоній!
Выходзяць.
Александрыя. Палац Клеапатры.
Уваходзяць Антоній, Клеапатра, Энабарб, Харміяна, Ірада, Алексас і іншыя.
Антоній
(Энабарбу)
Ёсць што? Адмовіўся ад паядынку?
Энабарб
Ну так.
Антоній
Чаму?
Энабарб
Сябе шчасліўцам лічыць,
Мацнейшым за цябе разоў у дваццаць.
Адзін і дваццаць — не раўня.
Антоній
Ах, так!
Дык заўтра я на сушы і на моры
Яму дам бой. Альбо жывым вярнуся,
Альбо, сваёю кроўю змыўшы плямы,
Праслаўленым, сыду у неўміручасць.
Скажы мне, Энабарб, за мною ўслед
Ты ў бітву кінешся?
Энабарб
А як жа. З крыкам:
«Эгей! Згінь, прападзі усё!»
Антоній
Не жартуй! —
Збярыце слуг маіх. Усіх сюды!
Уваходзяць слугі.
Рыхтуйце нам багатую вячэру.—
Дай мне руку, ты мне служыў аддана.—
I ты.— I ты.— I ты.— Служылі добра,
Лепш, чым цары зямныя.
Клеапатра
(Энабарбу)
Што ён кажа?
Энабарб
(Клеапатры)
Калі бушуе гора ў чалавеку,
Язык гатовы плесці абы-што.
Антоній
I ты сумленны быў.— Хацеў бы я
Змяніць сваё становішча на ваша:
Ператварыцца ў гурт руплівых слуг,
А вас Антоніем зрабіць адным,
Каб паслужыць вам гэтак жа, як вы
Служылі мне.
Слугі
Багі, не дапусціце!
Антоній
Сябры, са мною будзьце ў гэты вечар.
Як чашы апарожнім, налівайце,
Віна не шкадаваць! Што загадаю,
Выконвайце адразу, каб я думаў:
Імперыя, як вы, яшчэ мне служыць.
Клеапатра
Чаго ён дамагаецца?
Энабарб
Спагады.
Антоній
Не адыходзьце ад мяне... Магчыма,
На гэтым абарвецца ваша служба
I вы мяне не ўбачыце, сябры,
Альбо убачыце мой труп. Магчыма,
Ў вас будзе заўтра новы гаспадар,
I сёння я развітваюся з вамі.
Я не ганю вас, я прывык да вас,
I разлучыць нас можа толькі смерць.
Дык паслужыце мне з усім стараннем
Яшчэ гадзіны дзве, і вас багі
За гэта ўзнагародзяць.
Энабарб
Не кажы так,
Не растрывожвай сэрцаў. Людзі плачуць,
I нават я, дурны, слязу пусціў,
Нас бабамі ты робіш. Сорам! Сорам!
Антоній
Не, не! Клянуся! Мой намер быў іншы,
А слёзы вашы — шчырасці адзнака.
Сябры мае, не прычыніць вам боль
Хацеў я словам, а падняць ваш дух,
Святлом паходняў гэту ноч развеяць.
Не сумнявайцеся ва мне, я веру
Ў дзень заўтрашні і павяду народ мой
Змагацца за шчаслівае жыццё,
I смерць ад нас адступіць. Дык хадзем,
Адзначым дружбу і любоў банкетам,
Утопім думкі змрочныя ў віне.
Выходзяць.
Там жа. Перад палацам.
Уваходзяць два салдаты-вартавыя.
Першы салдат
Здароў, браток! Ну, заўтра нешта будзе.
Другі салдат
Павінна вырашыцца. Каб жа добра!
Нічога ты не чуў?
Першы салдат
Ды не. А што?
Другі салдат
Ды так! Гавораць рознае... Дабранач!
Першы салдат
Жадаю і табе таго ж. Дабранач!
Уваходзяць яшчэ два салдаты.
Другі салдат
Браткі, трымайцеся: усё можа быць.
Трэці салдат
Не ўздумайце і вы драмаць. Дабранач!
Першы і другі салдаты становяцца на варту каля палаца.
Чацвёрты салдат
А мы тут станем.
Трэці і чацвёрты салдаты становяцца з другога боку.
Калі заўтра флот
Не падвядзе, не здрэйфіць, то на сушы
Мы іх адолеем, кажу напэўна.
Трэці салдат
Салдаты нашы во! Умеюць біцца.
Гукі габояў пад сцэнай.
Чацвёрты салдат
Стой ціха! Нейкі шум.
Першы салдат
Увага! Чуеш?
Другі салдат
А як жа.
Першы салдат
Музыка...
Трэці салдат
Як з-пад зямлі.
Чацвёрты салдат
А гэта добры знак?
Трэці салдат
Наўрад ці добры.
Першы салдат
Прыслухайся... Цішэй! Што гэта значыць?
Другі салдат
Бог Геркулес, Антонія любімец,
Апеку зняўшы, маршыруе прэч[42].
Першы салдат
Хадзем, спытаем, як у іх.
Падыходзяць да другога паста.
Другі салдат
Вы чулі?
Усе
(наперабой)
Ну так. I вы. I мы. Іграюць недзе.
Першы салдат
Ага, іграюць. Вам гэта не дзіўна?
Трэці салдат
Вы чуеце, браткі?
Першы салдат
Праверыць трэба
У межах нашай варты. Што такое?
Адкуль бярэцца гэты шум?
Усе
Дзівосы!
Выходзяць.
Там жа. Пакой у палацы.
Уваходзяць Антоній, Клеапатра, Харміяна і іншыя прыбліжаныя.
Антоній
Эрос, нясі даспехі мне!
Клеапатра
Паспаў бы.
Антоній
Пара, мая любоў. Эрос, даспехі!
Уваходзіць Эрос з даспехамі.
Адзень мяне ў жалеза, дружа мой.—
Калі Фартуна ў бітве не паможа,
Сабе паможам самі.— Надзявай!
Клеапатра
Дай мне. Я памагу. За што тут брацца?
Антоній
Не, не, о збраяносец майго сэрца,
Не ўмееш ты. Не так, не так, не так.
Клеапатра
Ага! Ну вось... Твой панцыр на табе.
Антоній
Так, так. Цяпер мы ім пакажам, злыдням.
(Эросу)
Вучыся, дружа. Бачыш. Сам збірайся.
Эрос
Я мігам.
Клеапатра
Вось. Ну, як я зашпіліла?
Антоній
Цудоўна. Вельмі добра. Паляціць,
Задраўшы пяты ўгору, той нягоднік,
Які адважыцца мяне крануць.—
Марудны ты, Эрос. Глядзі, як спрытна
Ўвіхаецца мой новы збраяносец —
Царыца наша. Што ж ты так?.. Хутчэй! —
Каб ты, мая любоў, магла зірнуць
На сённяшні наш бой вачамі знаўцы,
Маё майстэрства ацаніла б ты.
Уваходзіць узброены салдат.
Здароў, салдат. Храбрэц, адразу бачу.
Калі нам справа даспадобы, мы,
Да сонца ўстаўшы, за яе бяромся.
Салдат
Дакладваю, ўладар: хоць час і ранні,
Узброеныя тысячы ўжо ў зборы.
На беразе цябе чакае войска.
Крыкі. Гукі труб.
Уваходзяць военачальнікі і салдаты.
Военачальнік
Дзень надышоў. Жыві, наш правадыр!
Усе
Жыві, жыві, жыві!
Антоній
Я рад, сябры.
О ранне светлае! У гучных крыках
Адчуў я подых вашай маладосці.—
Падай мне гэта. I яшчэ... Ну, ўсё.
Шчаслівай будзь, царыца, што б са мной
Ні здарылася. Я загартаваны.
Браня перашкаджае быць пяшчотным,
І доўга гаварыць няма калі.
Цалую моцна, як салдат. Бывай! —
За мною, воіны мае! Наперад!
Антоній, Эрос, военачальнікі і салдаты выходзяць.
Харміяна
Я правяду цябе ў твае пакоі.
Клеапатра
Вядзі. Пайшоў ён. Бой гарачы будзе.
Антоній Цэзара ў адзінаборстве
Напэўна перамог бы. А цяпер...
Не ведаю, чым кончыцца. Хадзем.
Выходзяць.
Лагер Антонія каля Александрыі.
Трубы. Уваходзяць Антоній і Эрос, насустрач ім стары салдат.
Салдат
Няхай багі пашлюць табе удачу!
Антоній
О, каб тады твае рубцы і шрамы
Мяне натхнілі бітву даць на сушы!
Салдат
Каб так было, цароў рахманых зграя
Не адвярнулася б і ўранні сёння
Не збег бы ад цябе саратнік твой.
Антоній
Уранні сёння? Хто ж гэта?
Салдат
Хто быў за ўсіх бліжэйшы. Энабарб.
Пакліч яго, цябе ён не пачуе.
Хіба што рэха данясе адтуль,
Ад Цэзара: «Табе больш не служу».
Антоній
Што ты гаворыш? Быць не можа?
Салдат
Праўда.
У Цэзара ён зараз.
Эрос
Уладар,
Яго ўсе скарбы тут, не ўзяў нічога.
Антоній
Няўжо і гэты здрадзіў мне?
Салдат
Ну так.
Антоній
Дык вось, Эрос, адпраў яму туды
Услед за ім і ўсю яго маёмасць.
I напішы, я падпішу пісьмо,
Што я развітваюся з ім сардэчна,
Жадаю поспехаў і спадзяюся,
Што больш яму не прыйдзецца мяняць
Гаспадара свайго. О лёс мой горкі,
Ты і сумленнага разбэсціў нават,—
Зрабі, як я сказаў.— Эх, Энабарб!
